1. Inleiding
Drieduizend jaar geleden, toen in het oude Israël, ongerepte natuur zo gewoon was als zonneschijn en regen, keek een weemoedige koning David naar de wildernis als een manier om aan zijn onrustige leven te ontsnappen: “O, had ik vleugelen als een duif, ik zou wegvliegen en een woonplaats zoeken; zie, ver zou ik heenvlieden, ik zou vernachten in de woestijn. Ik zou mij haastig een wijkplaats zoeken tegen de rukwind, tegen de storm” (Ps. 55: 6–8)(1).
Ook duizend jaar later, tijdens het leven van Jezus Christus, zien wij de wildernis als een gewild toevluchtsoord voor vrede en rust. Toen Jezus hoorde van de executie van Johannes de Doper ” trok Hij Zich in een schip terug naar een eenzame plaats, alleen” (Matt. 14:13). En toen de druk van Zijn bediening groot werd, trok Jezus Zich “terug in het gebergte” om alleen te zijn (Joh. 6:15). Bij andere gelegenheden ging Hij naar afgelegen plaatsen om te bidden (Marc. 1:35; Luc. 6:12).
Wanneer de stress van het dagelijks leven een last wordt, snakken de meesten van ons naar ontsnapping naar een plek waar de druk, ergernissen, afleidingen en angsten.
Dezelfde behoefte om vrede en rust te zoeken op een ‘afgelegen plek’ is net zo gewoon in de beschaafde wereld van vandaag. Wanneer de stress van het dagelijks leven een last wordt, snakken de meesten van ons naar ontsnapping naar een plek waar de druk, ergernissen, afleidingen en angsten van het gewone leven op afstand worden gehouden. Meestal stellen we, net als Jezus en koning David, ons een plek ergens in de wilde natuur voor. Dit geldt voor zowel christenen als niet-christenen. Daar is een reden voor.
Net zoals het menselijke ras een intuïtief besef van eeuwigheid bezit, omdat God dat in het mensenhart plaatste (Pred. 3:11), en net zoals de mensheid intuïtief een universele morele code erkent, omdat God dat in het menselijk geweten heeft gelegd (Rom. 2: 13-15), zo plaatste God in ons ook een besef van Zijn bestaan, dat opgewekt kan worden door contact met de natuur (Rom. 1:19–20). We zouden kunnen zeggen dat we ons bewust worden van Gods aanwezigheid door het Boek van de Natuur te ‘lezen’. De roep van de natuur is Gods stemloze oproep; het is Zijn universele onthulling aan de hele mensheid.
2. Het Boek van de Natuur
Tijdens de late middeleeuwen gebruikten theologen de term Boek van de Natuur als een metaforische beschrijving van Gods openbaring buiten de Bijbel, en wel door de schepping. Tegenwoordig verwijzen theologen gewoonlijk naar Gods zelfonthulling in de natuur als algemene openbaring. Zoals de term al aangeeft, wordt het ‘algemeen’ genoemd omdat de natuur als een kanaal van goddelijke openbaring beperkt is in reikwijdte en details over God. Het onthult bijvoorbeeld niet Gods verlossingsplan voor de mensheid, noch de diepte van de onmetelijke liefde die Hij ons biedt. Maar het onthult wel dat God bestaat, dat Hij de Schepper is van het leven en de kosmos, en dat Hij eeuwig, almachtig en soeverein is over al het leven op aarde. Dus hoewel het Boek van de Natuur een verkorte, beperkte versie is van Gods meer gedetailleerde openbaring in de Bijbel, is hetgeen de schepping onthult over God in perfecte harmonie en consistent met de Schrift. Twee teksten zijn voldoende om dit aan te tonen: “De hemelen vertellen Gods eer, en het uitspansel verkondigt het werk van Zijn handen” (Ps. 19:1). “Want hetgeen van Hem niet gezien kan worden, Zijn eeuwige kracht en goddelijkheid, wordt sedert de schepping der wereld uit Zijn werken met het verstand doorzien, zodat zij geen verontschuldiging hebben” (Rom. 1:20).
Deze teksten vatten de essentie van algemene openbaring samen. Naast het vanzelfsprekende feit dat God bestaat, schilderen ze de fysieke schepping af als Zijn ontzagwekkende ‘glorie’ en kunstzinnig vakmanschap (“het werk van Zijn handen”). De schepping onthult Gods ‘eigenschappen’, ‘kracht’ en ‘goddelijke natuur’. Samen vormen deze twee Schriftgedeelten een inleiding op het Boek der Natuur. De hele kosmos en de natuurwetten maken aan alle mensen Gods spectaculaire creatieve daden, Zijn transcendente en soevereine kracht en Zijn pracht, uitgedrukt in de schoonheid van de schepping, bekend. Veel natuurdocumentaires die met name de BBC en EO uitzend laten dat zien.
Het Boek van de Natuur is dus Gods tweede ‘Boek’. Het onthult echte waarheid en kennis over God in en door de schepping. Overal waar we kijken in de natuurlijke wereld, zijn er symbolen en afbeeldingen van Gods goddelijke aard, karakter en eeuwige waarheden: Zijn aanwezigheid, creativiteit, grootsheid, wijsheid, liefde, zorg, heerlijkheid, voorziening en eeuwige beloften aan zowel menselijk als niet-menselijk leven. Zelfs de opstanding wordt symbolisch in de natuur uitgebeeld (1 Kor. 15: 35–38). C. S. Lewis geeft voorbeelden van – en de beperkingen van – algemene openbaring: “Alles wat God heeft gemaakt, lijkt enigszins op Hemzelf. De ruimte is als Hij in zijn grootheid: niet dat de grootheid van de ruimte dezelfde soort grootheid is als die van God, maar het is er een soort symbool van, of een vertaling ervan in niet-geestelijke termen. Materie is als God in het hebben van energie: hoewel, nogmaals, fysieke energie is natuurlijk iets anders dan de kracht van God. De plantenwereld is als Hij omdat ze leeft, en Hij is de ‘levende God’. Maar leven in deze biologische zin, is niet hetzelfde als leven in God: het is slechts een soort symbool of schaduw ervan. Als we kijken naar de dieren, vinden we naast het biologische leven nog andere soorten overeenkomsten. De intense activiteit en vruchtbaarheid van bijvoorbeeld de insecten, is een eerste vage gelijkenis met de onophoudelijke activiteit en de schepping van God. Bij de hogere zoogdieren zien we het begin van instinctieve genegenheid. Dat is niet hetzelfde als de liefde die in God bestaat: maar het lijkt erop, net zoals een afbeelding die op een stuk papier is getekend, toch ‘als’ een landschap kan zijn”. 1 S. Lewis, Mere Christianity (New York: Macmillan Publishing, 1952), 139.
Aangezien de Schrift het meeste inzicht geeft in het gebruik van ‘algemene openbaring’, als een getuigenis van Gods bestaan en activiteiten (Handelingen 14: 15–17), is het niet verwonderlijk dat de geïnspireerde schrijvers veel voorbeelden zouden opsommen van mensen die God ontmoetten en met God in contact kwamen op eenzame plaatsen.
Het was vaak in de woestijn waarin God Zijn zijn trouwe volgelingen ontmoette. God gaf Mozes de tien geboden op de berg Sinaï. Johannes de Doper ontving zijn opdracht om de voorloper te zijn van de Joodse Messias (Jezus) in de woestijn (Lucas 3:2), en het was in de woestijn dat hij zijn ‘doop van bekering’ predikte (Marcus 1:4). Jezus confronteerde en bestrafte de verleidingen van de satan in een woestijnachtige wildernis voordat hij met Zijn bediening onder de Joden begon (Matt. 4:1-11). Hij benoemde zijn twaalf gekozen apostelen op een berghelling (Marcus 3: 13–14), hield Zijn beroemdste preek in een bergdal (Lucas 6:17), en gaf een paar van Zijn discipelen een glimp van zijn hemelse heerlijkheid op een ‘hoge berg’ (Matt. 17:1–2).
3. Hoe lezen we het Boek van de Natuur?
De zichtbare wereld van de natuur kan een inleiding zijn tot onzichtbare, geestelijke realiteiten die niet toegankelijk zijn voor de wetenschap en onmogelijk volledig te begrijpen zijn zonder de goddelijke hulp van de Heilige Geest. Met andere woorden, God heeft twee realiteiten geschapen: enerzijds het onzichtbare, geestelijke rijk dat niet wordt opgemerkt door onze vijf zintuigen, en anderzijds het fysieke, zichtbare rijk dat toegankelijk is voor onze zintuigen en wetenschap. De natuur kan een brug zijn tussen de twee. De natuur is door en door fysiek; maar omdat de natuurlijke wereld het product is van Gods schepping, is ze gevuld met afbeeldingen en symbolen van geestelijke werkelijkheden.
De natuur is door en door fysiek; maar omdat de natuurlijke wereld het product is van Gods schepping, is ze gevuld met afbeeldingen en symbolen van geestelijke werkelijkheden.
Aangezien kennis over God buiten het bereik en de grenzen van de wetenschap valt, is kennis van God, geopenbaard door het Boek der Natuur, van veel grotere waarde dan alles wat we van de wetenschap kunnen leren. 2De reikwijdte van de wetenschap is per definitie beperkt tot wat ontdekt kan worden door observatie en experimenten. Kennis over God is aan geen van beide onderworpen.Dit wil niet zeggen dat empirische wetenschap onbelangrijk is in het verkrijgen van begrip van Gods algemene openbaring in de natuur. In feite bevestigt de wetenschap het Boek van de Natuur en kan daardoor onze verwondering over de natuur, en dus God, versterken. Maar om door de natuur kennis over God te verwerven – dus om het Boek der Natuur te begrijpen – moeten we de natuur meer als dichter dan als wetenschapper beschouwen. Dit betekent dat we meer moeten letten op onze gevoelens dan op feiten. Dat wil zeggen, probeer gevoeliger te zijn voor de genoegens, de verheven gedachten en indrukken, en inzicht in geestelijke realiteiten die de ongerepte natuur oproept 3 Ik suggereer niet dat de natuur zelf heilig is of de bron van spirituele realiteiten die verder gaan dan bijbelse openbaring. Alle subjectieve indrukken die in de natuur worden ervaren, moeten altijd op authenticiteit worden beoordeeld door Gods vaste en objectieve openbaring in de Schrift. Anders heeft het meer te maken met het heidendom dan met het christendom.. Zo kan je Gods aanwezigheid ervaren in de natuur. Kenmerken en verschijnselen in de natuur zijn visuele indicatoren van bovennatuurlijke realiteiten die onze gevoelens en intuïties doordringen, onafhankelijk van normale redeneringen. In het bijzonder geven ze een direct inzicht in de realiteit van Gods bestaan en Zijn voortdurende liefdevolle hulp aan het gehele menselijke geslacht.
De tijd die wordt besteed aan het overdenken van het Boek van de Natuur, kan gedachten en gevoelens opwekken die vaak sluimerend en onuitgesproken in het menselijk hart liggen, zoals het versterken van het verlangen om over God na te denken en Hem te aanbidden. De schoonheid en grootsheid van de natuur tempert een opgeblazen gevoel van eigenwaarde, beperkt de neiging tot zelfverheffing, neemt stress weg en biedt rust aan onrustige zielen. De natuur kan een plek zijn voor fysieke en emotionele terugtrekking en vernieuwing, en een omgeving waar meer inzicht in geestelijke waarheden kan worden verkregen. De voormalige religieuze scepticus Alister McGrath die theoloog is geworden, zegt over zijn eigen spirituele reis: “Ik [weet] nu dat de natuur werd ‘beschuldigd’ van de grootsheid en majesteit van God. Maar door met de natuur om te gaan, kreeg je een diepere waardering voor goddelijke wijsheid’ 4.
4. De natuur als een apologetisch en evangeliserend contactpunt
Een van de grote zegeningen die God aan de mensheid als Zijn meest geliefde schepping heeft geschonken, is Zijn Zelfonthulling in de natuur, en het beschikbaar stellen voor elk mens die ooit heeft geleefd, ongeacht cultuur, religieuze overtuigingen of seculiere ideologieën (Rom. 1:18-20). Daarom kan de natuur een effectief apologetisch en evangeliserend aanspreekpunt zijn. God heeft tijdens de schepping genoeg informatie over Zichzelf geopenbaard, zodat het Boek van de Natuur (algemene openbaring) oprechte geestelijke zoekers kan inspireren om naar een dieper, vollediger begrip van God te verlangen. Voor degenen die de realiteit van Gods bestaan, geopenbaard in de natuur, erkennen, staat een deur open voor christenen om Bijbelse getuigenissen te delen van het Boek van de Natuur en zijn invloed op hun eigen geestelijke reis.
Er zijn miljoenen niet-christelijke buitenliefhebbers – kampeerders, sporters, natuurfotografen, backpackers, vogelaars, wandelaars, milieuactivisten en ‘neopagans’ (natuuraanbidders). Velen van hen hopen geestelijke vervulling in de natuur te vinden. Als een apologetisch / evangeliserend contactpunt, met de hulp van christelijke vrienden, biedt het Boek van de Natuur een legitieme manier voor mensen van welk geloof dan ook en voor niet-religieuze mensen, om de waarheid te leren kennen en kennis te vergaren over de enige ware en levende God. De apostel Paulus bevestigt dit in Romeinen hoofdstuk 1 en past het toe in zijn ontmoeting met de Griekse filosofen in Handelingen 17. Hij wijst er eerst op dat “God … de wereld heeft gemaakt en al wat daarin is” (Hand.17:24), en verzekert dan zijn toehoorders “opdat zij God zouden zoeken, of zij Hem al tastende vinden mochten, hoewel Hij niet ver is van een ieder van ons ” (Hand. 17:27). Laten we eens kijken hoe dit vandaag kan gebeuren.
Er zijn miljoenen niet-christelijke buitenliefhebbers, velen van hen hopen geestelijke vervulling in de natuur te vinden.
Aangezien vrijwel alle mensen de natuurlijke wereld waarderen en ervan genieten, kan het openen van het Boek van de Natuur voor ongelovigen een inspirerende evangelische gespreksaanzet zijn. Wijs op Gods creatieve grootheid die tot uiting komt in de ecologische harmonie van de natuur; wijs op Zijn grote liefde voor het menselijk ras wat blijkt uit de overvloedige hulpbronnen die de natuur biedt; wijs op Zijn ontwerp van de ‘wilde’ leefomgeving voor het welzijn en voortbestaan van dieren in het wild (Ps. 104). En dat de enige zinnige verklaring waarom de natuur ‘intuïtief’ voor vrede, herstel en verhoogde spirituele gevoeligheid zorgt, is dat God het op die manier heeft geschapen. Het Boek van de Natuur kan niet-christenen die van het buitenleven houden (met christenen als hun gids) aanmoedigen om een levensveranderende reis te beginnen die onvermijdelijk naar het evangelie leidt. En dit is wat God wil: dat alle mensen Hem leren kennen (1 Tim. 2:4).
Op dezelfde manier kan het Boek van de Natuur een overtuigend apologetisch contactpunt zijn met seculiere natuurliefhebbers, aanhangers van andere religies of andere gelijkgestemde mensen die nog nooit hebben gereageerd op traditionele apologetische pogingen.
Dit artikel van Dan Story verscheen in de Christian Research Journal, volume 41, nummer 02 (2018). Dan Story is een christelijke apologeet en auteur van zeven boeken, talrijke boekjes en tientallen artikelen. Zijn nieuwste boek is ‘Will Dogs Chase Cats in Heaven? People, Pets, and Wild Animals in the Afterlife’ (Zullen honden in de hemel katten achterna zitten? Mensen, huisdieren en wilde dieren in het hiernamaals). ~ Vertaling: Piet Guijt. ~ Uitgeschreven aanhalingen uit de Schrift zijn afkomstig uit de NBG-vertaling.
