Inleiding

Christenen moeten zich realiseren dat ieder medium zijn beperkingen heeft. We worden diepgaand beïnvloed door media. We worden overspoeld met chats, reclame, verzoeken, nieuwsbrieven, weblogs, video’s, interessante links en nog veel meer. Veel mensen worden ‘snackende mediaconsumenten’ en ‘digitale nomaden’. ‘Multitasking’ betekende vroeger televisiekijken, en tegelijkertijd het lezen van een krant of het eten van een maaltijd. Multitasking is nu veel meer tegelijk kijken naar filmpjes, berichten versturen, spelletjes spelen, nieuws lezen en muziek downloaden. De sociale media kunnen echter nooit de fysieke menselijke communicatie over en weer van vriendschap en gemeenschapszin vervangen, hoe zinvol die media vaak ook kunnen zijn.

Sociale media kunnen behulpzaam zijn door de snelheid van netwerken bij het zoeken naar informatie en het onderhouden van contacten in binnen- en buitenland. Ook biedt het unieke mogelijkheden om het evangelie te verspreiden. Internet en sociale media in het bijzonder hebben destijds de politieke omwentelingen in het Oostblok bevorderd en de laatste jaren revoluties ontketend zoals ‘de Arabische lente’ in Tunesië, Egypte en Libië. In Syrië zijn de informatiestromen via sociale media een niet onbelangrijk onderdeel van de oorlogvoering. Het strijdtoneel speelt zich af om de juiste informatie en de gunst van de publieke opinie.

Misbruik via Facebook

Sociale media worden vaak ook gebruikt voor ‘privé oorlogen’, bijvoorbeeld door het verspreiden van roddel, kwetsen van gevoelens, schenden van de privacy. Eenmaal op internet gezet gaat deze informatie vaak een eigen leven leiden en blijft dit een persoon levenslang vervolgen. In Engeland worden in 20- 33% van alle scheidingen Facebook-citaten aangeven als belangrijke oorzaak (1). Ook wordt nog een waslijst van excessen via Facebook genoemd. In de Volkskrant werd geschreven over de hetze tegen Mart Smeets op Facebook (2). Deze programmamaker had ten tijde van de zomerspelen in London iedere avond een televisieprogramma. Er werd een aparte Facebook-pagina geopend die heette: ‘Mart auf Wiedersehen’. Ruim 40.000 Facebook-gebruikers vermaakten zich met commentaar, grapjes, en roddel op die site. Er werden bijvoorbeeld links geplaatst met artikelen als: ‘Hoe herken ik een narcist?’. Onnodig te vertellen dat dit een enorme impact op Smeets gehad moet hebben. Een andere schokkende gebeurtenis was de zogenaamde Facebook-moord in 2012 waarin de 15-jarige Joyce Hau vermoord werd door tieners als gevolg van een uit de hand gelopen ruzie op Facebook.

Op 21 september 2012 kwam het Nederlandse dorp Haren wereldwijd in het nieuws door Project X Haren. Een ‘sweet sixteenfeest’ dat per ongeluk via Facebook tienduizenden aanmeldingen kreeg en voor een enorme toeloop vanuit heel Nederland zorgde. De burgemeester had hierdoor een noodverordening afgegeven. Niettemin vonden er op grote schaal vernielingen en plunderingen plaats. Onlangs werd duidelijk dat jongeren op grote schaal misbruikt worden via sociale media. Dit komt doordat daders zich vaak een andere identiteit aanmeten en zo vertrouwen van jongeren en kinderen weten te winnen en ze verleiden tot seksuele handelingen via de webcam. De gemaakte opnamen worden verspreid en soms zelfs verkocht wereldwijd.

Veel Facebook-gebruikers zijn zich er nauwelijks van bewust dat informaties die ze op Facebook zetten, kunnen leiden tot identiteitsroof. Slechtwillenden kunnen vaak door vakantiegegevens, NAW-gegevens, slechte (gemakkelijk te kraken) pincodes een identiteit roven. Namens die verkeerde identiteit kan men bestellingen doen en verplichtingen aangaan. Ook gebruikt men foto’s die bewerkt en veranderd worden in seksueel getinte foto’s van die persoon die vervolgens op internet gezet worden. Soms worden mensen daar ook mee gechanteerd. Soms kan met mobieltjes gemakkelijk fraude bij proefwerken en examens gepleegd worden, reden waarom ze tijdens lessen op school niet gebruikt mogen worden.

Verslavend gedrag bij het gebruik van Facebook is erg groot.

Cecilie Schou Andreassen heeft wetenschappelijk aangetoond dat de kans op verslavend gedrag in het gebruik van Facebook erg groot is (3). Ze heeft ook een psychologische test ontwikkeld om te bepalen of er sprake is van verslavend gedrag. Ieder die op straat, in restaurants, trein, of openbare gelegenheden komt, ziet voorbeelden van dit verslavend gedrag. Met soms gevaarlijke situaties in het verkeer als iemand bijvoorbeeld tijdens het fietsen of lopen bezig is met zijn of haar mobieltje of iPad. De vraag is hoe lang iemand bedolven kan worden onder een lawine van informatie voordat hij of zij overspannen wordt of zelfs bezwijkt? Veel mensen zijn vatbaar voor infostress (zie Promise okt. 2008) ( 4). Ze onderschatten de druk en geest van deze tijd die verpakt zit in alle informatie waar ze zich mee omringen. Ze wórden geleefd. Het leidt vaak tot vermoeidheid, prikkelbaarheid, verlies aan controle, symptomen die kunnen leiden tot een burn-out. Vaak gaat dit gepaard met een depersonalisatie, dat wil zeggen dat men gaat twijfelen aan de eigen (christelijke) identiteit, en waarheidsgevoel in het verleden. De collectieve geest van deze tijd die opgeroepen wordt, dreigt die geest die in ons is te overspoelen. Opiniepeilingen, kijkcijfers, mailonderzoeken, enquêtes, surfgedrag bepalen voor een groot deel de psychologie van het gemiddelde. Het leidt steeds vaker tot autonomie, individualisme, een veranderd wereldbeeld en identiteitscrisis. We hebben door de digitale overconsumptie steeds meer te maken met keuzestress wat leidt tot digitale obesitas

Natuurlijk is het legitiem ook zakelijk een facebookpagina te openen. Daar hoort een duidelijke doelgroep bij, en naast de zakelijke mededelingen misschien ook een persoonlijke noot en of visie. Het biedt vaak ook de gelegenheid je christelijke identiteit direct of indirect te communiceren. Dat betekent niet een ‘onbegrensde manier’ van evangeliseren, maar ook het uitdragen van christelijke waarden en normen. Christenen moeten zich zeker ook met het gebruik van internet ervan bewust zijn dat ze beelddragers van God zijn. Het grote gebod is God liefhebben met alles in je en de naaste als jezelf ( Matt.22: 37-39). We moeten het goede behouden en het verkeerde vermijden (1Thess.5:21-22). “Gij zijt het zout der aarde en het licht der wereld). Een stad die op een berg ligt kan niet verborgen blijven…Laat uw licht schijnen voor mensen opdat zij uw goede werken zien en uw Vader, die in de hemelen is, verheerlijken” (Mat.5:13-14). Onze goede werken laten zien is niet het eindeloos zichzelf profileren op de sociale media. Of op een bijna narcistische wijze onze zelfbenoemde goede eigenschappen schaamteloos etaleren. We moeten ons ervan bewust zijn dat ons leven niet van onszelf is en dat we ambassadeurs zijn van Christus.

Het boek ‘The Church of Facebook’ van Jesse Rice geeft goede inzichten (5). Hij benadrukt dat steeds weer nieuwe technologieën (van rooksignalen, hiëroglyfen, schrift, tot digitale revolutie) vaak onvoorziene en unieke effecten hebben. Er ontstaan nieuwe radicale associatieve patronen. Hij geeft aan dat er 3 principes werkzaam zijn bij het structureren van netwerktechnologieën.

1. Er is een sterke kracht aanwezig die een grote hoeveelheid mensen in korte tijd kan synchroniseren, om vervolgens spontaan een nieuwe ordening te creëren.
2. Deze spontane ordening kan uitkomsten geven die helemaal nieuw en onvoorspelbaar zijn.
3. Deze onvoorspelbare uitkomsten dwingen de betrokken mensen hun gedrag min of meer aan te passen aan die spontane ordening.
4. Onderzoek jezelf regelmatig op ongezond gedrag. Gegeven de overmatige aandacht die Facebook eist, is het goed er bij stil te staan wat het met je doet. Sommige mensen plaatsen onbehoorlijke foto’s van zichzelf (Mat.5:27-32). Als je er goed over nadenkt, kun je ze beter niet plaatsen of bekijken. Dat betekent niet dat je alle online fotoboeken moet skippen of zelfs helemaal van Facebook moet afgaan.
5. Ga niet ’s avonds laat of ’s ochtends heel vroeg achter de computer. Misschien gaat dat in deze tijd vaak ten koste van Bijbel lezen en of bidden. Het is van belang de dag goed te beginnen en eindigen (Ps. 119).
6. Oefen een authentieke betrokkenheid. Facebook neigt, zoals eerder gezegd, tot narcisme. Veel voordelige beelden van onszelf of het beschrijven van gebeurtenissen geven vaak een irreëel beeld van onszelf. Wees voorzichtig met hoe je jezelf evalueert en presenteert. Is de reflectie die we op Facebook zetten, een reflectie van de door God gegeven natuur? Zijn we echt onszelf, of zijn op een overmatige manier bezig een beeld van onszelf te scheppen. Uiteindelijk hebben we verantwoordelijkheid af te leggen voor God, inclusief de verborgen dingen (Hand.12:14). Bij onderzoek is gebleken dat veel van dit overmatige, eenzijdige, opkrikken van jezelf bij veel jongeren tot depressies kan leiden, omdat ze zichzelf spiegelen aan die ‘alles gewonnen en niets verloren’ houding van anderen (6). Zelfs zelfmoorden naar aanleiding van dit voortdurend je vergelijken met het ideale beeld dat de ander van zichzelf geschapen heeft, worden beschreven Ook worden zelfmoorden beschreven na fouten die men op Facebook maakt en die men niet denkt terug te kunnen terugdraaien (11)Focus op twee of enkele vrienden, bijvoorbeeld gedurende één of twee maanden. Houd je andere vrienden, maar maak speciaal contact met hen voor een periode. Bid voor hen en stuur alleen berichten en foto’s waarvan je denkt dat ze voor hen van belang zijn. Overweeg of het de relatie met hen verdiept.
7. Oefen jezelf om sceptisch te zijn over informatie van Facebook. Als je je al realiseert dat je snel jezelf profileert, besef dan dat anderen dat ook doen. Facebook is niet de beste communicatie om iemands karaktereigenschappen te doorgronden.
8. Gebruik Facebook of andere media niet of met mate als je vindt dat het (obsessief) gebruik je geen goed doet. Vaak is het oordeel van je partner nog duidelijker (Spr.27:6). De berispingen van iemand die van u houdt, worden ingegeven door vriendschap, maar vriendelijkheid van iemand die u haat, komt voor uit bedrog.
9. Maak voor jezelf duidelijk wat je met ‘een vriend’ op Facebook wilt. Je kunt een meer Bijbelse benadering van het woord ‘vriend’ volgen en alleen mensen toelaten met wie je werkelijk een vriendschappelijke relatie hebt. Dat zal je aantal ‘vrienden’ verminderen, maar de kwaliteit van je communicatie waarschijnlijk verbeteren. Als je echter meer aandacht van een groter publiek wilt, dan zijn ‘vrienden’ meer personen in het algemeen, die voordeel kunnen hebben van wat jij online zet. Bijvoorbeeld voor educatieve of evangelisatie- doeleinden. We moedigen mensen aan om bijvoorbeeld artikelen die op de website van Promise staan, te bestuderen en eventueel te becommentariëren. Ik beperk mijn eigen commentaren en ervaringen tot een minimum, om zelfgenoegzaamheid en egotripperij te voorkomen.

Technologische veranderingen brengen ‘ecologische’ effecten voort die verder gaan dan kleine aanpassingen in een cultuur. De televisie bijvoorbeeld heeft onze cultuur economisch, politiek en intellectueel totaal veranderd. Politieke debatten veranderden van urenlange stevige intellectuele uitwisselingen, maar zijn nu verworden tot ‘oneliners’, doorspekt van mediatraining. De gevoelscultuur en emo-programma’s als ook extreme voorbeelden die door de televisie gekoesterd worden, beïnvloeden ons gevoel voor waarheid en leugen. Dit speelt misschien nog veel meer in de digitale revolutie. We willen alleen ‘de krenten uit de pap’, korte filmpjes op YouTube, agressieve en/of emotionele beelden, en deze dreigen onze benadering en ons begrip van de wereld te bepalen.

Mogelijke richtlijnen en tips voor het gebruik van Facebook

Douglas Groothuis (7) verteld in zijn artikel over sociale media een voorbeeld wat hij meegemaakt heeft. Een pas bekeerde christen zond hem een bericht over haar angst dat ze Christus had verraden en daardoor nooit vrij van zonden was, en dat dit haar gehoorzaamheid aan Christus zou verhinderen. Hoewel haar Engels primitief was, probeerde hij haar toestand te begrijpen, en voelde met haar mee, en bood haar Bijbels advies aan. Ze wisselden ongeveer vijdtieb minuten berichten uit en hij verzekerde haar dat hij voor haar zou bidden en dat ze in contact met hem kon komen als ze dat wilde. Hoewel deze communicatie over en weer niet te vergelijken is met een echte pastorale bediening, leek het erop dat hij die christen wezenlijke geestelijke hulp via Facebook gegeven had. Hij wil overal waar hij de gelegenheid heeft zijn christelijke wereldvisie en waarheid zoeken, verdedigen en uitdelen, zelfs op Facebook! (1Petr.3:15,16). “Als ik bij een Facebook-reactie echte interesse in mijn argumenten bespeur zal ik het contact voorzetten. Maar als het gaat om spottende en of oorlogszuchtige taal ( wat helaas vaak heel gewoon op Facebook is) haak ik af en gooi ik geen paarlen voor de zwijnen” (Mat.7:6) aldus Douglas Groothuis. Dit is ook heel herkenbaar voor alle reacties die we op de website van Promise krijgen.

Virtuele kerk?

Sommige mensen zijn zo gefascineerd door de sociale media dat ze beweren dat ze een vervanging van een samenkomst in een kerk kunnen zijn. Iemand heeft de ‘Simkerk’ digitaal gebouwd waarop mensen elkaar in een virtuele omgeving door het gebruik van avatars (grafische digitale identiteiten) ontmoeten (8). We moeten bedenken dat avatars niet zoveel te maken hebben met de persoon daarachter. Het is vaak een virtueel masker. Als je de Simkerk bezoekt, laat je je lichaam thuis. Het biedt enerzijds het voordeel dat mensen die veraf zijn zo kunnen communiceren, anderzijds ontbreken elementen die alleen in de fysieke wereld mogelijk zijn om vriendschap en liefde te delen.

Sociale media kunnen nooit een plaatsvervangende kerk zijn.

Sociale media kunnen nooit een plaatsvervangende kerk zijn. Paulus verlangde naar de fysieke aanwezigheid van de mensen waarnaar hij zijn brieven stuurde. Ik verlang ernaar u te zien…. (Rom.1:11-12). Hoewel Paulus één van de meest diepgaande theologieen opschreef, had hij een verlangen om bij de mensen van de kerk in Rome te zijn. De apostel Johannes benadrukt hetzelfde in 2Joh.12 en 3Joh.13,14. De meest diepgaande elementen van de kerk zijn niet online mogelijk omdat ze een fysieke ontmoeting zijn. Men heeft niet echt gemeenschap met elkaar als een avatar deelneemt aan het Heilig Avondmaal, doop, handoplegging, aanbidding of zalving met olie.

Facebook als evangelisatiemiddel

Internet en sociale media kunnen natuurlijk wel door blogs, commentaren, links, e-books, delen van citaten, Bijbelstudies, getuigenissen, films, muziek op een ongekende schaal een rol spelen in de verspreiding van het evangelie wereldwijd en zo een nieuwe dimensie toevoegen die gefilterd door onze christelijke identiteit tot zegen van anderen en tot eer van God kan zijn. Op internet zijn op dat gebied veel tips te vinden over taalgebruik, discussies, echtheid, creativiteit, hoe je zoutend zout kunt zijn (9). Ook zijn er online veel starterscursussen zoals WaaromJezus.nl en Startersbijbel.nl. Eerlijkheid, consistentie en betrouwbaarheid zijn kernbegrippen. Je kunt pas discipelen maken als je zelf ook een discipel bent!

(met fragmenten van Douglas Groothuis Ph.D. professor at Denver Seminary te Denver, Christian Research Journal 2010, vol. 3 )

Verwijzingen

1.  Volkskrant van 8 augustus 2012: Hetze Mart Smeets.
2.  Algemeen Dagblad 20-8-2012: Onbenullige facebookruzie leidt tot moord
3.  Verslavingsonderzoek Facebook in Noorwegen //www.amsciepub.com/doi/abs/10.2466/02.09.18.PR0.110.2.501-517
4. Gerard Feller, Infostress in global Village, Promise oktober 2008
5. Jesse Rice, The Church of Facebook (Colorado Springs: DavidC.Cook, 2009)
6. //indepressie.nl/nieuws-onderzoeken/nieuws/05042011/facebook-depressie-bij-tieners (verlopen link)
7. Douglas Groothuis, Ph.D. prof. at Denver Seminary te Denver, Christian Research Journal 2010 vol. 3
8. //www.simcitynet.nl/tag/kerk/ (verlopen link).
9. Tips voor evangelisatie via Facebook en sociale media (https://www.creatov.nl/2011/10/sociale-media-in-2011/)
10. Statistiek facebook //expandedramblings.com/index.php/by-the-numbers-17-amazing-facebook-stats/#.UvSkWmJ5OSo
11. https://www.ad.nl/tech/jongen-pleegt-zelfmoord-na-foutje-op-facebook~aee24b8c/

Enkele gegevens over Facebook (10)

• Totaal aantal Facebookgebruikers (10-6-2013) ~ 1260.000.000 Miljoen
• Totaal aantal dagelijks actief (29-1-2014) ~ 757 000 000
• Totaal aantal 15-34 jarigen (27-9-2013) ~ 66%
• Totaal geheugen opslag (11-7-2013) ~ 300 pentabytes
• Gemiddeld aantal vrienden bij jongeren ~ 300
• 42% manlijke gebruikers, 58 vrouwelijk ( 11-4-2013)
• Tussen 18-29jaar 34%, ouder dan 65 jaar 45% (30-12-2013)
• Hoeveelheid likes en shared per dag (11-6-2013) 22 biljoen
• Totaal aantal likes sinds invoering ~ 1,13 triljoen
• Aantal foto’s die geupload worden per dag ~ 350 miljoen
• Aantal berichten die dagelijks worden verzonden ~ 10 biljoen
• Gemiddelde tijd per maand voor een gebruiker ~ 8,5 uur
• Percentage gebruikers die iedere dag inloggen ~ 76%
• Meest besproken onderwerp in 2013 ~ Paus Franciscus