1. Inleiding
Het is tegenwoordig een bekend tafereel. Je staat in de rij bij de supermarkt en haalt je telefoon tevoorschijn en je loopt snel je e-mails en sociale media door, terwijl je wacht om je broccoli op de lopende band te leggen. Of je gaat uit eten en merkt dat het paar naast je wordt verlicht door een fluorescerend scherm. Ze zijn meer aanwezig voor anderen dan voor de geliefde persoon vlakbij hen.
2. My home is my smartphone
De meesten van ons zijn geketend aan hun smartphones. Die apparaten zijn in zichzelf niet verkeerd, zelfs handig en een zegen, maar de vraag is ook hier hoe je er mee omgaat. De recente Netflix-documentaire The Social Dilemma (1) spreekt met een aantal leidinggevenden uit Silicon Valley om erover na te denken in hoeverre onze sociale media daadwerkelijk afbreuk doen aan menselijke vrijheid, verbinding, gezondheid en sociale stabiliteit. Voor christenen is het daarbij niet alleen de vraag hoe sociale media het ‘landschap’ van fatsoen en gedachtewisseling hebben veranderd, maar bovendien wat de invloed is op onze relatie met God en met onszelf.
3. Het dilemma
De documentaire The Social Dilemma richt zich op drie hoofd problemen van het medium: a) reclame in een ‘aandachts’ economie, b) geestelijke gezondheid en c) sociale destabilisatie. Wat het eerste betreft, merken experts op dat er in slechts twee sectoren klanten zijn die ‘gebruikers’ worden genoemd: illegale drugs en software voor sociale media. Met ingebouwde dopamine-beloningen – denk schuur stof te verzamelen. hartjes en likes die ervoor zorgen dat we terug blijven komen – grijpen we automatisch naar sociale media om onze volgende ‘hit’ te krijgen. En we stellen vragen over onze sympathie, populariteit, intelligentie en competentie aan de hand van wat we daar krijgen voorgeschoteld.
4. Verandering in de perceptie van ons gedrag
Steeds geavanceerdere algoritmen verlokken ons te blijven zoeken, bijv. om te winkelen via een advertentie. Volgens Jaron Lanier (een pionier en schrijver van virtual reality) is het echte ‘product’ van sociale media ‘de kleine, geleidelijke en onmerkbare verandering in ons gedrag en onze perceptie’ (2).
Onze aandacht is de vorm van betaling geworden in wat nu ‘surveillance kapitalisme’ wordt genoemd: bijgehouden wordt hoe lang we scrollen, waar we naar kijken, hoe we met elkaar omgaan, en daarmee wordt rekening gehouden om na te kunnen gaan wat onze aandacht steeds meer vasthoudt. Technisch gezien betalen we niet voor sociale media, maar het is onze aandacht die de prijs betaalt.
Technisch gezien betalen we niet voor sociale media, maar het is onze aandacht die de prijs betaalt.
Hoewel we het misschien niet leuk vinden dat onze aandacht te gelde wordt gemaakt, kunnen we ons toch nog afvragen of technologie, met name sociale media, niet gewoon een ander hulpmiddel is. Tristan Harris, een voormalig ontwerpethicus bij Google en nu de president van Center for Humane Technology, merkt op: “Niemand raakte van streek toen de fiets kwam” (3). Want je kon hem gebruiken of niet en als je dat niet deed, stond hij in een schuur stof te verzamelen.
Maar sociale media zijn echter ontworpen om onze aandacht vast te houden en ons te ver anderen. Verslaving en manipulatie zijn in sociale media ingebouwd om ervoor te zorgen dat we terugkomen, en dit heeft ernstige gevolgen voor de geestelijke gezondheid. De hierboven genoemde Netflix documentaire meldt dat zelfbeschadiging en zelfmoord bij tienermeisjes exponentieel toenemen (een stijging van 70-151 procent), en eveneens een stijging van het aantal depressies sinds de intrede en verspreiding van sociale media. Elke geïnterviewde leidinggevende in The Social Dilemma zegt zijn of haar eigen gebruik te beperken, en zal zijn kinderen meestal geen sociale media laten gebruiken. Sociale media zijn namelijk geen neutraal werktuig.
6. Overweldiging van menselijke zwakte
Het aast op menselijke zwakte. Harris herinnert ons eraan dat we ons voorstelden dat kunstmatige intelligentie (KI) de opkomst zou betekenen van machines die de menselijke kracht zouden overtreffen, maar nu doet de KI het tegenovergestelde: het overweldigt de menselijke zwakte.
Hoewel we denken dat sociale media een middel zijn voor verbinding, is het vaker een ‘werktuig’ voor isolatie en destabilisatie, niet alleen op individueel niveau, maar ook in de samenleving. Sociale media kunnen schade toebrengen aan het democratisch proces omdat er sprake kan zijn van beïnvloeding.
7. Een ‘echokamer’
De afgelopen jaren hebben we ontdekt hoe sociale media ons vaak in echokamers plaatsen (een zgn. echokamer is een omgeving waar een persoon alleen informatie of meningen tegenkomt die zijn eigen visie weerspiegelen en versterken. Het kan ook verwijzen naar een situatie waarin bepaalde ideeën, overtuigingen worden versterkt door herhaling van een gesloten systeem dat geen vrij verkeer van alternatieve of concurrerende ideeën of concepten toestaat). Bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016 was er bezorgdheid dat Rusland de democratische verkiezingen zou verstoren door advertenties op Facebook.
De toename van geweld, politieke destabilisatie, cultuuroorlogen en stammenstrijd worden gevoed via sociale media. In Myanmar worden goedkope mobiele telefoons automatisch voorzien van Facebook, en Facebook is daar niet tussen beide gekomen om haat zaaien te beperken. De VN stelt dat dit indirect heeft bijgedragen aan het destabiliseren van verkiezingen en aan een vluchtelingen- en mensenrechtencrisis waarbij 700.000 Rohingya-moslims op de vlucht zijn voor verkrachting en massamoorden (4).
In de context van de presidentsverkiezingen in 2020 vermeldde een artikel in de New York Times dat Twitter en Facebook hun platforms reguleerden om de democratie te behouden door meer mensen in het proces te betrekken: “Ze voegden ‘fricties’ toe aan processen, zoals het kopen van politieke advertenties, dat voorheen soepel en naadloos verliep. Ze schakelden menselijke experts in om extremistische groeperingen tegen te werken en grepen handmatig in om de verspreiding van oppervlakkige verhalen te vertragen.
9. Algoritmen ondermijnen de waarheid
Ze overschreven hun eigen algoritmen om informatie van vertrouwde experts in de bronnen van gebruikers in te voegen” (5). Hoewel dit wellicht niet veel goeds voorspelt voor grote liberale democratieën, lijkt het bijna onvermijdelijk dat kleinere landen die geen mondiale supermachten zijn, zullen verdwijnen in het stof van algoritmen die de waarheid blijven ondermijnen ten ‘gunste’ van politieke macht. Wat doet de big tech? Zullen ze de politieke destabilisatie reguleren, en dus de valkuilen wegwerken die bedoeld zijn om te vervreemden, te radicaliseren en kinderen bloot te stellen aan onwaarheid, immoraliteit of geweld? Voelen zij zich daarvoor verantwoordelijk?
Voor christenen is de vraag wat zij moeten doen met de realiteit van sociale media, die gebruikers manipuleren om hun aandacht te krijgen, een negatieve invloed hebben op de geestelijke gezondheid en zelfs een destabiliserende invloed hebben op vele deugden die ons dierbaar zijn, zoals vrijheid? En bedacht moet worden dat sociale media ook nog eens tot verslaving kunnen leiden, waardoor we machteloos lijken ons gedrag te veranderen. Tim Kendall, een voormalig president van Pinterest was, ervoer dit zelf ook. Hij merkte dat hij voortdurend terugging naar sociale-media platforms, zelfs als hij thuis was.
De grootste vragen over technologie en ons gebruik ervan (of verslaving eraan) zijn gericht op kwesties van waarheid en vorming. Echter, opgemerkt moet worden dat sociale media het besef van objectieve waarheid hebben achtergelaten. Wat iemand als ‘waar’ beschouwt, is wat er op jouw scherm staat (wat anders is dan de schermen van andere mensen).
Als christenen moeten we de claim vasthouden dat wat waar is ertoe doet, zelfs als dat betekent dat we macht en gezag verliezen.
De hierboven genoemde Tristan Harris merkt somber op: “Als we het niet eens kunnen worden over wat waar is, kunnen we niet uit onze problemen komen” (6). In een recent artikel schrijft dr. Alan Noble, professor aan de Oklahoma Baptist University, over de manieren waarop de regering Trump de waarheid heeft misbruikt voor politieke macht en het schadelijke effect op ons sociale leven: “Wat mij meer zorgen baart, is dat zodra we niet langer geven om de waarheid, onze eigen beraadslagingen corrupt zullen worden. De standpunten die we innemen en het beleid dat we bepleiten – in naam van het leven, moraliteit of gerechtigheid – zullen niet worden tegengehouden door de waarheid”. Het hoe van politieke winst, ongeacht aan welke kant men staat, doet er niet toe. Noble roept ons op om de waarheid te koesteren (7).
Christenen beweren dat de waarheid uiteindelijk wordt gevonden in God, de bron van de waarheid. Maar als samenleving zijn we voorbij het idee van een relativistische, zelf-geconstrueerde ‘waarheid’ gegaan naar een totale manipulatie van de werkelijkheid. Als christenen moeten we de claim vasthouden dat wat waar is ertoe doet, zelfs als dat betekent dat we macht en gezag verliezen. Maar dat heeft gevolgen voor ons gebruik van sociale media en hoe die betrokkenheid eruitziet.
Er is ook de zorg over het formele aspect van sociale media – onze apparaten laten ons eraan wennen om sociale media te gebruiken voor waarde, validatie en gezelligheid. Yuval Levin merkt in zijn boek A Time to Build het verschil op tussen instellingen die ons vormen en kneden en ons een podium geven dat aansprekend is en ons “manieren biedt om te schitteren en gezien te worden, maar niet manieren waarop we kunnen worden getransformeerd door een ethiek die we met anderen delen” (8).
11. 12 uur achter een scherm!
De sociale media die wij gebruiken doen ons veranderen in paparazzi ’s die foto’s van zichzelf willen hebben en ons steeds meer aanzetten om te presteren, in plaats van ons leven rustig te leiden (9). Bovendien consumeren we minstens vijf keer zoveel informatie per dag als 50 jaar geleden. En we brengen min stens twaalf uur per dag door op een tv- of computerscherm! (10). Ook al zijn er zorgen met be trekking tot KI, uiteindelijk is onze technologie gemaakt en gemanipuleerd door mensen (11). Waar de leidinggevenden in The Social Dilemma echter ni tan toe komen, is het probleem van het menselijk hart. In feite ziet men verschillende jonge, nerveus uitziende leidinggevenden in Silicon Valley die niet in staat zijn om problemen met de sociale-media te kunnen benoemen.
De aandachts-economie, het surveillance-kapitalisme en de politieke destabilisatie zijn thema’s die niet met betere technologie moeten worden opgelost. We hebben betere mensen nodig die betere technologie maken. En de enige manier waarop we betere mensen kunnen worden, is door onze diepste behoefte te erkennen: we hebben een Verlosser nodig. Beperkingen op een app zullen ons niet redden van verslaving aan sociale media.
12. Verandering van hartgesteldheid
Wanneer algoritmen door mensen worden gemaakt om voordeel boven deugd te benadrukken, of om onze scherm verslaving te vergroten, wijzen ze op een groter probleem dan de vraag waar ons geld of onze aandacht naartoe gaat: ze laten zien hoe zonde het menselijk hart verdraait. Een nieuw algoritme zal ons niet redden, alleen Jezus doet dat. Hij is in staat om “het hart van steen uit uw vlees te verwijderen en u een hart van vlees te geven” (12) en daarmee onze verlangens te transformeren en ons naar de verlossing te brengen.
13. Onze gewoonten zijn belangrijk
Christelijke deugdzaamheid en christelijke instellingen, zoals de kerk, vormen ons in de richting van liefde voor God en de naaste. Sociale media vormen ons naar onszelf, en voor zover het anderen beschouwt, is het om in hen een ‘wij’ of een ‘zij’ te zien. Als wij onze smartphones oppakken of op onze laptops in loggen op sociale media, moeten wij ons steeds realiseren dat wat we aan onze bronnen vragen, in wezen geestelijke vragen zijn: ben ik het waard om geliefd te worden en erbij te horen?; waar pas ik bij?; wat is mijn ‘goede werk’ om te doen? De antwoorden die onze bronnen ons meestal geven, laten ons vaak ten we dat de waarheid objectief is, en buiten onszelf. Communicatie We zijn gemaakt voor communicatie. Verbind je met lokale instellingen om je meer te laten vormen dan via het onszelf isoleren in echokamers van sociale media. Overweeg een wekelijkse controle met anderen over uw gebruik van sociale media versus uw tijd doorgebracht in een christelijke of naburige gemeenschap. Of je er nu ervoor kiest om helemaal niet deel te nemen aan sociale media, apps van je telefoon verwijdert of een zoekmachine gebruikt die geen toegang heeft tot je gegevens, er ken dat de grootste vragen over rusteloos, jaloers, ontevreden, boos en gevoelloos achter. Er is een betere weg.
14. Een betere weg
Velen mijden sociale media, of beperken het voor hun kinderen. Maar als we ervoor kiezen om toch gebruik te maken van sociale media, hoe moeten we dat dan doen? Van groot belang is om God steeds te prijzen voor Zijn oneindige goedheid en almacht, vervolgens onze eigen zondige harten te erkennen en er berouw over te hebben, en te proberen kleine gewoonten in praktijk te brengen die ons oriënteren op het liefhebben van God en de naaste.
Gezien deze gewoonten adviseert The Center for Humane Technology basisprincipes voor het gebruik van technologie (13) en meer specifiek, hoe we christelijke deugden, zoals waarheid, goedheid en schoonheid, praktisch kunnen toepassen wan neer we onze smartphones oppakken.
15. Fillipenzen 4:8
We moeten eerst bedenken waaraan we onze aandacht zullen schenken. Paulus herinnert ons eraan: “Al wat waar, al wat waardig, al wat rechtvaardig is, al wat rein, al wat beminnelijk, al wat welluidend is, al wat deugd heet en lof verdient, bedenkt dat” (Fil. 4:8). Nadenken over de Schrift, het aanmoedigen van een vriend, nadenken over ma nieren om aan de behoeften in uw omgeving te voldoen; dit zijn manieren waarop we werken aan deugdzaamheid.
De afgunst of woede waar je misschien vatbaar voor bent als je je telefoon opneemt, zijn dat niet. Overweeg iets kleins als een vergrendelscherm om u te herinneren aan de meest belangrijke dingen en kies wat het meest lovenswaardig is voordat u naar sociale media gaat (het vergrendelscherm van mijn man geeft aan: “Bijbel vóór e-mail”). Het gebruik van schermtijdinstellingen om sociale media te beperken en het nemen van een digitale sabbat op zondag (een vorm van vasten) zijn manieren waarop we onze tijd kunnen gebruiken voor wat ons dichter bij God brengen.
16. Tijdmanagement
We moeten ook bedenken in hoeverre de tijd die we op sociale media doorbrengen, ons ertoe brengt God en onze naaste lief te hebben, of dat we daardoor te veel aan onszelf denken. Hoe wel we via een app over lokale armoede kunnen leren, moeten we ook stappen ondernemen om problemen aan te pakken in plaats van simpelweg te reageren op sociale media. Sociale media hebben niet het laatste woord over wie we zijn. We zijn gemaakt naar het beeld van God, met lichaam, geest, hart en ziel. Wanneer we verliefd worden op onze apparaten, verliezen we vaak aspecten van onze menselijkheid, zijn we te veel op onszelf gericht of vergeten we dat de waarheid objectief is, en buiten onszelf.
17. Communicatie
We zijn gemaakt voor communicatie. Verbind je met lokale instellingen om je meer te laten vormen dan via het onszelf isoleren in echokamers van sociale media. Overweeg een wekelijkse controle met anderen over uw gebruik van sociale media versus uw tijd doorgebracht in een christelijke of naburige gemeenschap. Of je er nu ervoor kiest om helemaal niet deel te nemen aan sociale media, apps van je telefoon verwijdert of een zoekmachine gebruikt die geen toegang heeft tot je gegevens, er ken dat de grootste vragen over je tijd en hart niet zozeer gaan over waaraan je je aandacht niet geeft, maar wat je hart boeit.
Het hart is arglistig en verderfelijk zoals de Schrift zegt (14) en we hebben de Redder nodig. Maar als we groeien in heiliging, worden we meer door God gevormd dan door onze apparaten, teneinde meer op Jezus te gaan lijken om recht te doen en getrouwheid lief te hebben, en ootmoedig te wandelen met onze God (15).
Auteur: Ashley Hales | Vertaling: Piet Guyt ~ Ashley Hales heeft een Ph.D. in de Engelse taal van de Universiteit van Edinburgh en brengt haar tijd door met schrijven, spreken, hosten van de Finding Holy podcast en het opvoeden van haar vier kinderen met haar echtgenoot (die voorganger is). Zij is auteur van Finding Holy in the Suburbs (IVP, 2018) en het binnenkort te verschijnen boek A Spacious Life (InterVarsity Press, 2021). Lees meer op haar eigen website
