Vuurwerk in het strijdperk

1. Vuur van God

Vuurwerk was in Bijbelse tijden nog onbekend, maar vuur op zich wel. Zo’n 2900 jaar geleden had vuur een functie kort na het einde van iemands leven. Het rouwritueel bij de goede, godvruchtige koning Asa (ongeveer 900 voor Christus) was het ontsteken van een zeer groot vuur (2Kron.16:14). Hoewel dit ritueel gebruikelijk was, echter niet bij de slechte, goddeloze koning Joram (2Kron.21:19).

Vuur hoort wel bij God. Nadat Adam en Eva van de verboden vrucht hadden gegeten, werden ze verbannen uit het paradijs. De cherubs met een flitsend zwaard bewaakten de weg tot de levensboom (Gen.3:24). Vuur staat meestal voor de aanwezigheid of de kracht van God. God is vurig!

Vanuit het vuur van het brandende braambos sprak God tot Mozes. God woont in het heiligende vuur. De vuurkolom die ’s nachts goed te zien was, gaf het volk Israël de richting aan. Bliksem als vuur van God en hagel gingen tijdens de zevende plaag in Egypte dodelijk tekeer (Ex. 9:23, Job 1:16). De HERE daalde machtig neer op de berg Sinaï in vuur, bliksem en donderslagen, waarvan het volk Israël getuige was (Ex.19:16-20, 20:18, Deut.4:11, 12, 5:5, 22 Hebr. 12:18-21). Dat moet enorm indrukwekkend, ontzagwekkend en angstaanjagend zijn geweest. God is een verterend vuur. ‘En terwijl de Israëlieten de majesteit van de HEER zagen, als een laaiend vuur op de top van de berg.’ (Ex. 24:17, Deut. 4:24: ‘… de HEER, is God, is die voorgaat als een verterend vuur, een ijverig God. Deut.9:3). De HEER Zelf komt van ver, in branden de toorn: uit zijn neus stijgt dichte rook omhoog, vervloeking ligt op zijn lippen, zijn tong is als een verterend vuur. … Dan zal de HEER zijn machtige stem laten horen en laten zien hoe zijn arm neerkomt, in grimmige toorn: met verterend vuur…’ (Jes. 30:27, 30:30, zie ook Jesaja 33:14). Hier is sprake van antropomorfisme: het toekennen van menselijke eigenschappen aan niet-menselijke wezens of voorwerpen.

Die God is Dezelfde zoals beschreven in het Nieuwe Testament: ‘Want onze God is een verterend vuur’ (Hebr.12:29).

De Here Jezus doopt met (beter: in) de Heilige Geest en vuur (Mat.3:11). Het gebed ‘doop met vuur’, wat ook wel gezongen wordt, is niet een wens om vurig of vuriger te worden, maar eigenlijk bidden om radicale en pijnlijke reiniging. In het vers wat erop volgt, wordt vuur voorgesteld als het middel om het waardeloze kaf te verbranden. Een van de symbolen van de Heilige Geest is vuur (Hand.2:3). Onze werken en ons geloof worden als bouwmaterialen door het vuur getest (1Kor.3:11-15, 1Pet.1:7). Het vuur zal de tegenstanders gretig verslinden (Hebr.10:27). Tenslotte lezen we in Op.20 over de ‘poel van vuur en zwavel’, de tweede dood, het definitieve einde.

Kortom vuur is gevaarlijk en vernietigend.

2. De herkomst en achtergrond van vuurwerk

Net als in het Westen steken de Chinezen tijdens het nieuwjaarsfeest vuurwerk af. Deze traditie komt voort uit een oude legende. Er zou een monster genaamd Nian geweest zijn die dorpsbewoners in China in het begin van het jaar in hun huizen aanviel. Gelukkig was er een oplossing: het monster was bang voor harde geluiden, fel licht en de kleur rood. En dus kon ‘ie weggejaagd worden door vuurwerk af te steken en het huis met rode versieringen aan te kleden. ¹ https://www.quest.nl/maatschappij/cultuur/a45134222/chinees-nieuwjaar/

De eerste grootgebruikers van vuurwerk waren de Chinezen, die het rond het begin van onze jaartelling gebruikten bij religieuze gebeurtenissen om boze geesten te verdrijven.

Het afsteken van vuurwerk is toch nog maar enkele eeuwen traditie in Europa. Pas in de dertiende eeuw kwam het vuurwerk naar Europa en nog later werd het voor het eerst gebruikt voor het inluiden van het nieuwe jaar. Men is er niet helemaal over uit of het eerste vuurwerk werd gemaakt door de Bengalen (inwoners van het huidige Bangladesh) of door de Chinezen. Volgens de meeste wetenschappers is het echter door de Bengalen ontdekt. Hoe het is ontdekt is niet bekend, maar er is wel een theorie over. Het belangrijkste ingrediënt van vuurwerk, namelijk salpeter (kaliumnitraat) werd door de Bengalen gebruikt als zout. Een theorie is daarom dat er wat gemorst salpeter tijdens het koken in de vlam terecht kwam en dat zo de werking ervan werd ontdekt. De eerste grootgebruikers van vuurwerk waren de Chinezen, die het rond het begin van onze jaartelling gebruikten bij religieuze gebeurtenissen om boze geesten te verdrijven. Ook werd het door militairen gebruikt voor lichtsignalen. Dat vuurwerk leek echter nog niet op het huidige vuurwerk. Dit veranderde na de uitvinding van het buskruit in de dertiende eeuw. Buskruit bestaat uit salpeter, houtskool en zwavel en zorgt voor de ontploffingen zoals we die nu vooral kennen bij vuurwerk. Door die uitvinding werden er steeds meer experimenten gedaan met vuurwerk en kwamen er ook verschillende soorten. Vuurwerk werd veel gebruikt tijdens de jaarwisseling om boze geesten voor het nieuwe jaar te verdrijven. ² https://historiek.net/geschiedenis-van-vuurwerk/9933/

Deze gewoonte tijdens de jaarwisseling kwam pas op in de tweede helft van de vorige eeuw. “Daarvóór werd er ook wel vuurwerk afgestoken in grote steden als Amsterdam en Den Haag, zo blijkt uit krantenberichten uit de achttiende en negentiende eeuw” vertelt Peter-Jan Margry, onderzoeker aan het Meertens Instituut. “Dat werd echter slechts sporadisch gedaan door een klein deel van de elite”.

3. Niet typisch Nederlands

Het Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland riep het afsteken van consumentenvuurwerk met de jaarwisseling in 2015 uit tot Nederlands cultureel erfgoed. Toch is dit geen typisch Nederlandse traditie! IJslanders knallen er met de jaarwisseling zelfs nog wat meer op los dan Nederlanders, maar ook de Engelsen, Zweden, Denen, Italianen en Duitsers weten dan van wanten.

De migrantenstroom die vanaf de jaren vijftig uit het onafhankelijk geworden Indonesië naar Nederland op gang kwam, lijkt het gebruik te hebben aangewakkerd. “Nederlanders die terugkeerden uit Indonesië, stimuleerden de gewoonte om vuurwerk zelf af te steken met Oud en Nieuw,” vertelt Margry. “Zij hadden het weer opgepikt van de Chinezen, die met hun Nieuwjaar vuurwerk laten ontploffen om gevaar af te wenden”.

De Chinezen lieten met hun Nieuwjaar vuurwerk ontploffen om gevaar af te wenden.

Ook antropoloog Jef de Jager, die in 2001 het boek Rituelen. Nieuwe en oude gebruiken in Nederland schreef, meent dat zelf vuurwerk afsteken dankzij de oud-Indiëgangers populair werd. En wel vanuit de regio Den Haag, waar veel voormalige Indiëgangers zich vestigden. Met name straatschoffies stortten zich erop, waarna ook de gemiddelde ‘brave burger’ in de ban raakte van divers knal- en siervuurwerk, vertelde hij aan weekblad Elsevier.

Ook andere Indonesiërs die zich in Nederland vestigden, lijken het balletje aan het rollen te hebben gebracht. Zo vertelt de Nederlandse Indonesiër Ferry Abels, die een boek publiceerde met herinneringen aan zijn tijd in Indonesië, op zijn weblog dat Nederlandse gezinnen in zijn buurt de ‘Indische gewoonte’ om met Oud en Nieuw ‘vuurwerkbommen’ tot ontploffing te brengen, overnamen. Ook journalist en kunsthistoricus Martin Pieterse vertelt via zijn fictieve karakter ‘tante Dora’ hoe de Nederlanders “dankzij hun ‘Indische buren’ kennismaakten met het afsteken van vuurwerk bij het jaareinde”: ³ http://www.dora-besparen.nl/gedachte-van-de-dag/vuurwerk-tijdens-oud-en-nieuw-is-eigenlijk-geen-oude-hollandse-traditie/

Maar volgens Margry was er nog een factor die het overnemen van de gewoonte van migranten uit Indonesië vergemakkelijkte. Het afsteken van rotjes en ander vuurwerk met Oud en Nieuw sloot mooi aan bij de van oorsprong Germaanse gewoonte kabaal te maken rond de jaarwisseling om boze geesten en demonen te verjagen. Die traditie bleef tot ver in de negentiende eeuw bestaan.

“In veel steden beierden de klokken een half uur en gingen kinderen de buurt rond met lawaai-instrumenten. Schippers op rivieren en in grachten gebruikten hun mist- of scheepshoorns en sommige burgers schoten met jachtwapens,” vertelt Margry. Op het platteland lieten boeren graag melkbussen ontploffen met buskruit of carbid. ⁴ https://www.nemokennislink.nl/publicaties/waarom-steken-we-vuurwerk-af-met-oud-en-nieuw/3

4. Demonen verdrijven of juist pleasen?

Proost! Bij het toosten worden glazen tegen elkaar geklonken. Het geluid van klinkende glazen verjoeg boze geesten Het proosten zou ook af kunnen stammen van het verjagen van boze geesten. In de Middeleeuwen klonken mensen de glazen en juichten ze luid om demonen en boze geesten af te schrikken. ⁵https://korteantwoorden.com/waarom-glazen-klinken/

Iets dergelijks zien we bij vuurwerk. Terwijl vuurwerk was bedoeld om demonen te verjagen, dragen nu diverse soorten vuurwerk veelzeggende namen als ‘Demons Of The Night’, ‘Demons Art’, ‘Black Demon Box 350’s’, ‘Dancing demon’, ‘Event Black Demon 350 Shots Compound’, ‘Flashing Demon’, ‘Demon Cipolla’, ‘Demonic Defense’, ‘Green Devil Box’, ‘Yellow Devil Box’, ‘Blue Devil Box’, ‘Black Devils’, ‘Dancing with the Devil (stunt)’,’Devils Dynamite’, ‘Crackling Devils’, ‘Tasmanian Devil’. In plaats van ze te verjagen met veel lawaai worden ze juist verwelkomd en verhandeld, zo lijkt het wel. Demonisch vuurwerk dus?!

4. Schaduwzijden van vuurwerk

Moeten we geweld tegen hulpverleners maar accepteren als ‘collateral damage’: het hoort er nu eenmaal bij?

Hoezo hoort het bij onze traditie en cultuur? Pas na WOII leerden Nederlanders vuurwerk kennen als importproduct, dus dankzij Indische Nederlanders en Chinese arbeidsmigranten. Het Chinese vuurwerk werd gewaardeerd om zijn spectaculaire schoonheid. Maar de steeds zwaardere explosieven werden een steeds groter gevaar in de handen van dronken relschoppers, die menen dat de laatste dag van het jaar de rechtsstaat is vervangen door anarchie. De jaarwisseling betekent een bizarre overbelasting van personeel van de politie, ambulances, brandweer en traumachirurgen. Omdat zowel in steden als dorpen hulpverleners en agenten door vuurwerk zijn bekogeld zijn nota bene hulpverleners zelfs voor het leven gewond geraakt, soms arbeidsongeschikt door een posttraumatische stressstoornis. Zij kunnen geen hulp meer verlenen maar zijn zelf hulpbehoevend. Deze kwalijke uitwassen zijn een nieuwe, maar verwerpelijke traditie geworden. Het accepteren dat hulpverleners met excessief geweld te maken krijgen is een capitulatie voor de verhuftering. Een lokaal vuurwerkverbod is niet te handhaven en blijkt niet te werken. Een landelijk verbod zou een product van gezond verstand moeten zijn, maar een internationaal verbod is des te effectiever.

De maatschappelijke schade is vele male groter dan de winst die met de verkoop van vuurwerk wordt gemaakt.

De maatschappelijke schade is vele male groter dan de winst die met de verkoop van vuurwerk wordt gemaakt. Een sterke lobby probeert natuurlijk vuurwerk als traditie te behouden, want er valt veel geld mee te verdienen. We mogen onze ogen niet sluiten voor de vele nadelen.

5. Zestien andere redenen waarom vuurwerk afgeschaft moet worden

Er zijn al diverse beperking voor vuurwerk in Nederland:

• winkels mogen maximaal 25 kg per aankoop verkopen.
• afhankelijk van het soort vuurwerk moeten klanten minimaal 12 jaar zijn.
• vuurwerk mag alleen rond de jaarwisseling van 18.00 – 02.00 u afgestoken worden. Handhaving is praktisch niet uitvoerbaar. Bovendien hoe efficiënt is dit als onze buurlanden veel makkelijker denken over het gevaarlijkste feest in het jaar?

Voorstanders vinden we in het algemeen bij: politiek rechts, vuurwerkproducenten en -verkopers, romantici, Chinezen, anarchisten, vandalen, pyromanen, infantiele vaders, waaghalzen, slopers, stropers, dieven en verkwisters.

Tegenstanders: politiek links, Oogheelkundig Gezelschap, oogartsen, Verbond van Verzekeraars, zorgverzekeraars, eerste hulpdiensten: politie, brandweer, ambulance, dierenbeschermers, natuurbeschermers, milieuactivisten, traumahulpverleners, traumachirurgen, gemeentereinigingsdienst, patiënten met luchtwegenaandoeningen zoals (astma en COPD), vluchtelingen en asielzoekers, bejaarden, en eindelijk steeds meer politieke partijen.

6. Nadelen van vuurwerk

1. Vuurwerk is zwaar milieuvervuilend. Vuurwerk veroorzaakt fijnstof en laat zware metalen achter in de grond en in het water. Bij siervuurwerk komen nog meer schadelijke stoffen vrij dan bij knalvuurwerk.
2. Vuurwerk laat veel restrommel achter. Jaarlijks belandt er in Nederland alleen al zo’n 10,5 miljoen kilo voor het milieu schadelijk vuurwerkafval op straat. Voor deze enorme berg troep die na het afsteken achterblijft, boeten niet de vervuilende burgers, maar de gemeentereiniging, die opereert dankzij onze belastingcenten. Afvalbakken en containers worden al vóór de jaarwisseling afgesloten, zodat ze niet ten prooi kunnen vallen aan vandalen. Rommel die je kwijt wilt, meenemen om thuis weg te gooien is voor menigeen ondenkbaar.
3. Vuurwerk veroorzaakt dus luchtvervuiling (smog) en geeft vooral patiënten met ademhalingsmoeilijkheden (bijv. astma) veel extra hinder.
4. Vuurwerk zorgt voor extra opwarming van de aarde, ondanks het in Parijs gesloten klimaatakkoord. Na ons de zondvloed?
5. Vuurwerk geeft niet alleen irritante vervuiling, het kan ook verstoppingen opleveren. Gevaarlijk en kostbaar als vuurpijlrestanten je dakgoot verstoppen.
6. Vuurwerk is schadelijk voor (huis)dieren, want zij weten van paniek en angst vaak niet waar ze het moeten zoeken. Voor gestreste honden en katten zijn er kalmerende middelen, maar ook hier geldt dat voorkomen beter is dan genezen.
7. Vuurwerk wordt te vaak illegaal verhandeld en onttrekt zich zo aan de veiligheidsmaatregelen. De politie heeft in Nederland in 2024 ruim 107.000 kilo illegaal vuurwerk in beslag genomen en vernietigd. Pijlen en knalvuurwerk zijn gevaarlijke ongeleide projectielen. Vijfhonderd gewonden per jaar, zelfs doden, is niet een traditie die we moeten willen.
8. Vuurwerk veroorzaakt vaak lichamelijk letsel. Op 31 december 2024 en 1 januari 2025 zijn 367 personen op een Spoedeisende Hulpafdeling (SEH) van een ziekenhuis behandeld voor vuurwerkletsel. Naast deze vuurwerkslachtoffers op de SEH-afdeling bezochten naar schatting 795 personen met vuurwerkletsel een huisartsenspoedpost. Het totaal aantal vuurwerkletsels dat tijdens de jaarwisseling 2024-2025 is gezien op een SEH-afdeling of een huisartsenspoedpost bedraagt daarmee 1.162. Dit is inclusief ongevallen tijdens carbid schieten 2 procent van alle letsels. ⁶ https://www.veiligheid.nl/kennisaanbod/cijferrapportage/vuurwerkongevallen-jaarwisseling-2024-2025

Jaarlijks belandt er in Nederland alleen al zo’n 10,5 miljoen kilo voor het milieu schadelijk vuurwerkafval op straat.

Cynisch gezegd: oogletsel is op zich niet zo’n punt, want een anti-vuurwerk-slogan luidt ‘als je je oog verknalt zoek je toch gewoon een ander uit’… Ook argeloze omstanders worden door rondvliegende projectielen bedreigd.

9. Vuurwerk gaat vaak gepaard met incidenten; zware mishandelingen en bedreigingen. Vuurwerk gaat niet zelden gepaard met brandstichting, autobranden, ‘moedwillige kapitaalvernietiging’ dus. Daarbij werd de brandweer belet door meer verbaal en fysiek geweld dan ooit. Afsteken van vuurwerk gebeurt nogal eens in combinatie met overmatig alcoholgebruik en brandstichting. Anarchie en vandalisme mogen nooit getolereerd worden. Het is toch te gek voor woorden dat glazen bushokjes persoonlijk bewaakt moeten worden, omdat ze anders opgeblazen zullen worden.
10. Vuurwerk is gewoon levensgevaarlijk. De kracht van het vuurwerk is zeer toegenomen, zodat het soms te vergelijken is met verwoestende granaten en mortieren. Zulk gevaarlijk oorlogsspul mag vanzelfsprekend niet in de handen van amateurs vallen. Ondeskundige opslag en vervoer van vuurwerk leidden tot drama’s. In 2000 werd Enschede opgeschrikt door een ongekende vuurwerkramp: 23 doden en ongeveer 950 gewonden. Maar dergelijke rampen kwamen en komen vaker voor. Een trieste lijst van twintig vuurwerkrampen telt minstens 831 doden en een veelvoud gewonden. Dit is een tussenstand, want het valt te vrezen dat deze lijst zal groeien… ⁷ https://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_vuurwerkrampen
    Er zijn dus wel wat vuiltjes aan de lucht… Door het vroegtijdig ontploffen van cobra’s, mortieren en nitraatbommen – dat zijn explosieven en van een andere orde dan knalvuurwerk – kunnen er levensgevaarlijke situaties ontstaan. In een kofferbak kan minstens honderd kilo, maar dan moeten we niet gek staan te kijken dat in geval van een ongeluk een forse krater ontstaat… Vuurwerkpakketten die je online bestelt en thuis worden bezorgd zijn niet voor niets altijd verboden.
11. Vuurwerk leidt verkeersdeelnemers af en geeft dus onveiligheid op de openbare weg. Verkeersdeelnemers kunnen ervan schrikken en de smog belemmert het zicht.
12. Zelfs van het legale vuurwerk, afkomstig van zo’n 500 Chinese fabrikanten, blijkt meer dan de helft onveilig te zijn. Denk aan ‘omvallers’, weigeraars of blindgangers.

De Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) test ieder jaar of F1-categorie vuurwerk aan de veiligheidsvoorwaarden voldoet. In 2022 werd 20 procent afgekeurd. In 2023 steeg dat aantal al naar 42,5 procent. In 2024 werd maar liefst 65 procent van het geteste vuurwerk afgekeurd. ⁸ https://radar.avrotros.nl/artikel/65-van-klein-vuurwerk-afgekeurd-zo-herken-je-onveilig-vuurwerk-61150

13. Vuurwerk bevordert illegale activiteiten. Stropers blijken sluw misbruik te maken van knalvuurwerk, want dat is nauwelijks te onderscheiden van geweervuur. Bovendien slaan dieven onder de dekmantel van veel lawaai hun slag en vieren juist rond de jaarwisseling feest…
14. Vuurwerk veroorzaakt en bevordert angsten bij getraumatiseerde mensen die oorlog(en) hebben meegemaakt, zoals vluchtelingen en asielzoekers die hier zijn komen schuilen. Vuurwerk jaagt hen de stuipen op het lijf. Alle ziekenhuizen, woonzorgcentra, kinderboerderijen, kerken schoolpleinen en dierenasiels zouden door vuurwerkvrijezones van vuurwerk verschoond moeten zijn.
15. 15 Voor blinden, hoog-sensitieve personen, mensen met autisme, hyperacusis (overgevoeligheid voor externe geluiden), misofonie (aandoening waarbij specifieke geluiden heftige gevoelens van woede, haat of walging oproepen), een mentale beperking, oorsuizen, gehoor- of hersenschade is vuurwerk een ware kwelling. Ook kinderen kunnen doodsbang zijn voor dat vuurwerkgeweld.
16. Vuurwerk betekent geld verbranden, maar geld stinkt nooit… Omstreeks de jaarwisseling van 2024-2025 heeft Nederland € 118.000.000,– besteed aan vuurwerk. Vuurwerk is een luxe artikel, dus misbaar artikel. Het lijkt zo niet langer vol te houden om te beweren dat er armoede is in Nederland. De zogenaamde vermakelijkheidsbelasting hierop mag drastisch worden verhoogd. Omdat er veel geld mee is gemoeid proberen machtige lobbyisten de financiële belangen van de vuurwerpbranche te verdedigen. In plaats van de vervuilers en vernielers draaien toch de geen-vuurwerk-afstekende-belastingbetalers op voor de kostbare overlast.

Voor €8.000.000 kun je genoeg leuke en wel zinvolle dingen doen! In een tijd van vergroting van de kloof tussen arm en rijk, is de vuurwerkhandel onverantwoord en verspillend.

Anderzijds: geen vuurwerk, dan ook geen onkosten door fysieke en materiele schade. Voor €8.000.000 kun je genoeg leuke en wel zinvolle dingen doen! Vuurwerkhandel is beschamend. In een tijd van vergroting van de kloof tussen arm en rijk, is de vuurwerkhandel onverantwoord en verspillend. Kapitalen worden uitgegeven voor vuurwerk, wat dus veel beter besteed zou kunnen worden. Zouden vuurwerkkopers goede-doelen-collectanten even gul bejegenen?

Het evident ongezonde roken is succesvol teruggedrongen, nu het vuurwerk nog. We wensen elkaar telkens weer ‘gelukkig nieuwjaar’, maar waarom beginnen we het nieuwe jaar dan zo slecht en accepteren we traditioneel zoveel ellende? Een goed voornemen is dus stopen met vuurwerken. Dat is mijn vurige wens.