1. Inleiding
Als christenen hebben we de heerlijke opdracht om te getuigen van de hoop die in ons leeft, en medemensen te vertellen van de blijde boodschap van vergeving en verlossing van zonden door het offer van Jezus Christus. In het denken over en gesprekken met mensen met een ander geloof, is het van belang om na te gaan wat mogelijke aanknopingspunten voor het gesprek zijn. Daarom is het nuttig te weten en te begrijpen wat hun drijfveren zijn, welke opvattingen zij hebben en uit welke geestelijke bronnen zij putten. Het is belangrijk om op een open, eerlijke en liefdevolle manier de ander tegemoet te treden. Zijn er misschien bepaalde onderwerpen (bijv. visie op milieu, etc.) waarover een zekere overeenstemming bestaat en waardoor een gesprek op gang kan komen? Maar wat zijn de essentiële verschillen, die ook aan de orde mogen en moeten worden gesteld?
Hekserij is een term die veel negatieve associaties oproept en het is iets wat we als christenen liever mijden.
Hekserij is een term die veel negatieve associaties oproept en het is iets wat we als christenen liever mijden. Echter in deze tijd zullen we er meer en meer mee te maken kunnen krijgen omdat de moderne hekserij wat anders is dan veelal gedacht wordt. Vandaar dit artikel over wat moderne hekserij wel en niet inhoudt en hoe wij als christenen ons daartegenover kunnen opstellen.
2. Wat voor soort beelden roept de term hekserij op?
De term hekserij roept voor verschillende mensen verschillende beelden op. Veel westerlingen zouden verbaasd zijn als ze zouden weten dat steeds meer tijdgenoten hekserij omarmen als een uitdrukking van hun eigen spiritualiteit. Hoe beperkt of veraf het in het verleden ook was, hekserij zal door meer mensen steeds gewoner gevonden gaan worden.
Heksen zijn mensen die zowel ‘de god’ als ‘de godin’ vereren. Ze zoeken een vriendschappelijke relatie met hun natuurlijke omgeving, en trachten de heiligheid van de hele natuur te ontdekken. Heksen streven er voorts naar om kosmische of psychische krachten te gebruiken bij het realiseren van hun wensen en verlangens. Daartoe bevat de praktijk van hekserij kennis en kunde om die rituelen toe te passen waarvan men denkt dat men daarmee deze energieën kan beheersen. Omdat heksen zichzelf in schril contrast zien met andere occulte religies zoals het satanisme, proberen zij deze krachten te gebruiken om hun eigen leven te verbeteren en om de genezing en gemeenschap te bevorderen.
Heksen zijn mensen die zowel ‘de god’ als ‘de godin’ vereren.
Werken deze rituelen? Maar is dit de belangrijkste vraag om te stellen? Wat kan er mis zijn met zo’n ogenschijnlijk welwillende religie? Hekserij heeft iets te zeggen over wie wij als mensen zijn, over wat onze relatie met onze medemensen en de rest van het universum zou moeten zijn, en over wat onze relatie is met het goddelijke.
Wat voor soort beelden roept de term hekserij op? Velen denken daarbij aan duistere en geheime rituelen met sinistere bedoelingen, het uitspreken van vervloekingen over onoplettende mensen teneinde hun ondergang te bewerken. Anderen worden slechts een keer per jaar met Halloween herinnerd aan hekserij bij het zien van kinderen die gekleed zijn in puntige hoeden en genieten van snoep; of aan het uiterlijk van heksen, omringd door bezemstelen, pompoenen en droge bladeren. Dit geeft een probleem bij het proberen de hekserij te begrijpen. Het onderwerp wordt ofwel te angstaanjagend of te dwaas geacht om te onderzoeken. Misschien zouden veel mensen, christenen inbegrepen, verbaasd zijn als ze zouden ontdekken dat wat hekserij wordt genoemd, vaak heel wat anders is dan verwacht, ook al is het zo dat een christelijke analyse de hekserij onmiskenbaar zal veroordelen.
3. Waarom zou je je druk maken?
Sommigen zullen zich afvragen waarom we moeten kijken naar (moderne) hekserij. Immers, er is schijnbaar geen einde aan wat mensen doen in hun excentrieke overtuigingen of praktijken. De reden dat een onderwerp als dit nader onderzoek verdient, is juist het feit dat hekserij steeds minder excentriek en meer gewoon beschouwd wordt. In de zomer van 2004 kwam het Parlement van de Wereldreligies bijeen in Barcelona. Vertegenwoordigers uit vele wereldreligies waren aanwezig om te zoeken naar “vrede, rechtvaardigheid en duurzaamheid en zich in te zetten voor een betere wereld”, alsmede naar “verdieping van spiritualiteit en het ervaren van persoonlijke transformatie” (1). Op de conferentie van 2004 (evenals die van 1993 en 1999) waren vertegenwoordigers aanwezig van het ‘Verbond van de godin’, ’s werelds grootste religieuze organisatie voor neo-heidense heksen, aldus een leider van de organisatie (2). Een gemeenschappelijk thema dat aan de orde komt bij dergelijke conferenties is het toenemende accent op het “interreligieuze”.
Jezus ‘gebod is om het evangelie te prediken en discipelen te maken uit alle naties, ook heksen, door hen oprecht lief te hebben.
Een groep die op dergelijke conferenties vaak schittert door afwezigheid, zijn de christenen. Waarom zou dat zo zijn? Zonder vooruit te lopen op mijn kritiek, moet erop worden gewezen dat velen die dergelijke conferenties bijwonen, het religieuze exclusivisme dat het historische orthodoxe christendom kenmerkt, fel zouden verwerpen. Veel van de religies van de wereld, met inbegrip van hekserij, zien zichzelf ofwel uitdrukkelijk of stilzwijgend gericht tegen het evangelisch christendom; niettemin omvat Jezus ‘gebod om het evangelie te prediken en discipelen te maken uit alle naties, ook heksen, door hen oprecht lief te hebben (ook al verwerpen wij de hekserij als zodanig). Om dat te doen, is het noodzakelijk dat we begrijpen wie ze zijn en wat ze geloven. Weten waartegen we te strijden hebben is een belangrijk element in de voorbereiding van het uitvoeren van Zijn Grote Opdracht.
4. Wat is hekserij?
Definities kunnen het begrijpen van iets ofwel vergemakkelijken of belemmeren. Een nuttige definitie is er een die niet al te simplistisch is, en een die zowel belangrijke verschillen als overeenkomsten noemt. In onze huidige tijd van oecumenisch enthousiasme, bestaat het gevaar dat christenen het belangrijkste aspect van een bepaalde religie over het hoofd zien, namelijk het verschil tussen dat bepaalde geloof en hun eigen christelijk geloof.
Een voorbeeld. Er zijn overeenkomsten tussen bloem en ricine (een giftig eiwit). Beiden zijn gemaakt van planten; beiden zijn witte poeders; maar het zijn niet de overeenkomsten die interessant of belangrijk zijn, maar de verschillen. Het ene is voedsel, het andere is een gif. Het een bevordert het leven en het andere heeft de dood tot gevolg. Ik wil hiermee laten zien dat juist de verschillen belangrijker kunnen zijn dan de overeenkomsten. Met dit punt in het achterhoofd wil ik nu belangrijkste leringen van de moderne hekserij schetsen en daarna het contrast aangeven met de belangrijkste beginselen van het evangelische christendom.
5. Hekserij is bekend onder vele namen
Wanneer men het fenomeen van de moderne hekserij gaat onderzoeken, komt men al snel een reeks van termen tegen die verband houden met de praktijk: de gilde, wicca, heidendom, neo-heidendom, en ga zo maar door. Brooks Alexander, een christelijke onderzoeker die een expert is op het gebied van het occulte en de subcultuur, geeft een nuttige samenvatting van bepaalde verschillen tussen de termen wicca, hekserij, en neo-heidendom. Neo-heidendom is de ruimste categorie en omvat een breed scala aan groepen “die proberen oude, pre- en niet-christelijke religieuze systemen (zoals de Noorse, Keltische, Griekse, Romeinse, en Egyptische religies), evenals diverse … duistere, vergeten en verwaarloosde occulte leringen vanuit de hele wereld te reconstrueren” (3). Hij maakt verder onderscheid tussen hekserij en wicca (met wicca als de kleinste categorie) al naar gelang de vraag hoe precies men de specifieke leringen en praktijken volgt van de Engelse heks Gerald Gardner, die aan zijn beoefening de term wica (met één c) gaf (4).
Sommigen willen zich liever houden aan subtiele verschillen tussen gebruikte begrippen, maar meestal worden deze door elkaar heen gebruikt. De term hekserij is zeker de meest bekende binnen en buiten de praktische beoefening, maar het is ook de term die vaak een sinistere of slechte bijklank heeft, en om die reden geven velen binnen de hekserij de voorkeur aan de term wicca (voor de praktijk) en wiccan (voor de beoefenaar). Het voorvoegsel ‘neo’ in neo-heidendom geeft meestal de indruk dat de nadruk wordt gelegd op de eigen praktijk in haar hedendaagse manifestatie, terwijl het ook kan aanduiden dat het wellicht een opleving is van of verbonden is met iets wat oud is.
6. Hekserij is een religie
Hekserij is een natuurreligie, dat wil zeggen een religie die de krachten van de natuur aanbidt. Het specifieke van de hekserij is dat heksen een godin en een god aanbidden. Websites over hekserij noemen verschillende invullingen voor de godin en de god. De godin is de universele moeder (moeder aarde?). Zij is de bron van vruchtbaarheid en eindeloze wijsheid. Wicca verbeeldt haar vaak in drie aspecten: de maagd, de moeder en oude wijze vrouw. Deze drie worden vaak gesymboliseerd door de wassende, de volle en de krimpende maan. De godin ziet men belichaamd in de aarde (, de zee) en de maan. De god is de partner van de godin, en vooral een symbool van oerkracht en vruchtbaarheid. Men ziet de god in de opkomende en ondergaande zon en in de vruchten (vegetatie) die de aarde voortbrengt (5). De moderne heks is meer georiënteerd op witte magie, spiritualiteit. Men gebruikt ook woorden als duurzaamheid, liefde, energie, verdraagzaamheid en milieu en men voelt zich één met de natuur. Volgens Daniëlle Pasma is bij de natuurreligies het goddelijke overal om ons aanwezig, en toont het goddelijke zich in de natuurkrachten. Maar ook ieder mens zelf is doordrenkt van goddelijke kracht en zo is er geen afscheiding tussen de goddelijke macht en het individu (5a).
7. Hekserij is een wereldbeeld
Een wereldbeeld is het geheel van iemands visie over de aard van de werkelijkheid. Iedereen heeft bewust of onbewust een wereldbeeld, ook al denken weinig mensen daar goed over na. Iemands wereldbeeld omvat iemands standpunten van hoe de werkelijkheid in elkaar zit en werkt, en hoe wij als mensen passen in of ons verhouden tot het universum. Het kan iemands opvattingen bepalen over het doel van het leven, en de oorsprong en de bestemming van de mens.
Naturalisme. Het wereldbeeld van hekserij is naturalisme, dat is de opvatting dat er geen transcendente (bovennatuurlijke, bovenzintuiglijke) werkelijkheid bestaat zoals God, die kan ingrijpen in de natuurlijke wereld. Andere uitingen van het naturalisme zijn onder meer het materialisme, dat de hele werkelijkheid ziet als zijnde opgebouwd uit materie die werkt volgens natuurwetten. Hoewel hekserij wel een exponent is van het naturalisme, is het niet materialisme als zodanig, want heksen erkennen namelijk ook een immateriële werkelijkheid, namelijk (het geloof in) het bestaan van goden en godinnen.
Wat echter in schril contrast staat met zowel naturalisme als materialisme, is de wereldbeschouwing die zegt dat de natuurlijke wereld (ofwel materieel, immaterieel, of beide) de creatie is van een transcendente God. Dit betreft het bovennatuurlijke. Deze wereldbeschouwing is het historische, orthodoxe christendom.
Occultisme. Niet alleen kunnen we zeggen dat hekserij een wereldbeeld is van het naturalisme, het is ook een wereldbeeld van het occultisme. De term ‘occult’ is afgeleid van het Latijnse ‘occultus’ wat verborgen of geheim betekent. De categorie omvat een breed scala van overtuigingen en praktijken die worden gekenmerkt door twee belangrijke punten die voor de gemiddelde mens vaak als ‘verborgen’ worden gedacht.
Ten eerste houdt het occulte in dat er sprake is van krachten of energieën waaruit men kan putten of waarmee men kan onderhandelen om de eigen verlangens te realiseren. De bekende term ‘betovering’ wordt gebruikt voor de techniek van het benutten en het richten van deze krachten. De inmiddels overleden heks Scott Cunningham zei: “De spreuk is … gewoon een ritueel waarin verschillende instrumenten doelbewust worden gebruikt, het doel volledig wordt verklaard (in woord of beeld of in gedachten), en energie wordt verplaatst om het benodigde resultaat tot stand te brengen” (6). Wat volgens een occultist precies de aard van deze kracht of energie is, en wat de beste manier is om te werken, bepaalt de belangrijkste verschillen tussen de grote occulte groepen zoals sjamanisme, hekserij, satanisme, new age, en anderen. Ook is er verschil wat betreft het doel van de toegepaste magie (witte of zwarte). Moderne paganistische (heidense) religies zoals wicca beoefenen naar eigen zeggen alleen witte magie.
Ten tweede houdt het occulte in dat de mens goddelijk is (dit aspect werd ook al even genoemd bij het naturalisme). Het toepassen van occulte bezweringen is dus een poging om de eigen goddelijkheid te realiseren. Zoals de heks Margot Adler beweert: “Een doorlopend spiritueel pad leidt uiteindelijk tot het besef van de eigen goddelijke natuur. Gij zijt Godinnen. Gij zijt God. Goddelijkheid is komende in de hele natuur. Het is net zo goed in u als buiten u” (7). (Uit deze bewering blijkt, dat de hekserij wel spreekt over het goddelijke, maar dat het wel iets anders dan de transcendente God, die door het naturalisme wordt ontkend.)
Humanisme. Hekserij ziet zichzelf als een viering of verheerlijking van heel het leven. Deze viering houdt mede de ontkenning in dat er iets mis zou zijn met het menselijke ras. De heks Starhawk verheugt zich erover dat “we nieuwe ogen kunnen openen en zien dat er niets is waarvan we gered moeten worden, geen strijd van het leven tegen het universum, en buiten deze werkelijkheid geen God die moet worden gevreesd en gehoorzaamd” (8). De heiden Elder Donald Frew van het Verbond van de Godin legt uit: “Hoe kunnen we dan de zaligheid bereiken? We zijn niet eens bezig om het te proberen. We begrijpen niet wat er zou bestaan om van gered te moeten worden. Het idee van de verlossing veronderstelt de een of andere val, een fundamentele fout in de schepping zoals die vandaag bestaat. Heksen kijken naar de wereld om ons en zien wonderen, wij zien mysterie” (9).
8. Hekserij is een praktische toepassing
Merk op dat met de term hekserij vaak de praktische toepassing bedoeld wordt. Wat dit ons vertelt is dat, voor velen, wicca net zo goed is wat iemand doet (rituelen, werken met kruiden en mineralen, visualiseren, magie, etc.) als wat iemand gelooft (in een godin en een god en ook natuurgeesten). Ook al is het uiteraard waar dat wat men doet altijd een product is van wat men gelooft, ligt voor hekserij de nadruk op wat het praktiseren kan doen om het eigen welzijn, alsmede het welzijn van anderen te verbeteren. Heksen houden zich niet aan een lijst van dogma’s; sterker nog, in veel opzichten hebben heksen een hekel aan dogma’s, zoals Adler beschrijft: “Als je ver genoeg teruggaat, zie je dat al onze voorouders religies beoefenden die geen geloofsbelijdenissen, dogma’s, profeten, heilige boeken hadden. Deze religies waren gebaseerd op de viering van de seizoensgebonden cycli van de natuur. Ze waren gebaseerd op wat men deed, dit in tegenstelling tot wat men geloofde. Het zijn deze polytheïstische godsdiensten die tegenwoordig door neo-heidenen nieuw leven ingeblazen en herschapen worden ” (10).
Al deze activiteiten zijn bedoeld om twee dingen te bereiken: om het welzijn van je zelf of de mensen om je heen te verbeteren en om de eigen goddelijkheid te realiseren.
Een blik in het informatiemateriaal over hekserij bij de plaatselijke boekhandel zal onthullen dat een groot deel ervan gaat over verschillende rituelen en activiteiten die kunnen worden geperfectioneerd om kosmische of psychische krachten te manipuleren en te gebruiken teneinde de eigen verlangens ingewilligd te krijgen. Men zal hoofdstukken aantreffen over de verschillende te dragen kledingstukken (gewaden; sieraden; gehoornde helm, wanneer men niet naakt werkt, of ‘skyclad’[=ritueel naakt]), de te gebruiken instrumenten (kaarsen, kruiden, tarotkaarten, amuletten, geliefde voorwerpen) en uit te voeren rituelen (spreuken, bezweringen, herhalingen [mantra’s], muziek, dans) die het de beoefenaar mogelijk maken zich open te stellen voor deze krachten (als ze buiten bestaan) of deze krachten op te roepen (als ze van binnen komen). Men kan leren dromen uit te leggen, te mediteren, ervaringen met ‘uittreding’ te hebben, te spreken met doden, te genezen, en aura’s te lezen. Men kan proberen om de eigen krachten te ontwikkelen ofwel samen met andere heksen (in een groep, een zogenaamde ‘coven’) of alleen. Er zijn geen verplichtingen om enige vooraf voorgeschreven methode volgen. Als wat anderen al eerder beoefend hebben werkt, is dat prima. Als men het nodig vindt om bepaalde rituelen of gereedschappen te veranderen om betere resultaten te verkrijgen, dan is dat ook prima. Al deze activiteiten zijn bedoeld om twee dingen te bereiken: om het welzijn van je zelf of de mensen om je heen te verbeteren en om de eigen goddelijkheid te realiseren.
9. Hekserij is geen satanisme
Het is voor sommigen misschien verrassend om te weten dat hekserij niet hetzelfde is als satanisme. Niet alleen hebben ze een verschillende geschiedenis, ze hebben ook, althans tot op zekere hoogte, verschillende wereldbeschouwingen en de eigen plaats daarin. Ik zeg er ’tot op zekere hoogte’ bij want zij hebben beide occulte denkbeelden. Satanisme en hekserij zijn beide occulte religies en beide zien de werkelijkheid als geheel natuurlijk. Er is geen transcendente God in de ware zin van het woord. Verder zien ze beide de gehele werkelijkheid, zowel de materiële als de immateriële, als onderling verbonden en werkend volgens ‘wetten’, en die op zodanige wijze kunnen worden beheerst dat niet alleen de materiële, maar ook de immateriële werkelijkheid werkt volgens de eigen wensen. Echter satanisme en hekserij staan beide in schril contrast met het christendom in hun afwijzing van niet alleen God, maar ook van de rol van Jezus in het volbrengen van de redding van de mensheid; zowel satanisme en hekserij ontkennen dat de mensheid redding nodig heeft.
Satanisme wordt vaker geassocieerd met een houding van zelfverheerlijking, terwijl de meeste vormen van hekserij worden gekenmerkt door een zeker gemeenschapsgevoel.
Deze overeenkomsten tussen satanisme en hekserij zijn niet onbeduidend, maar de verschillen ook niet. Elke misdadige activiteit die kan worden geassocieerd met occultisme wordt meestal geassocieerd met een vorm van satanisme en zwarte magie. Hekserij leeft volgens het credo: “Als het niemand schade doet, doe dan wat je wilt” (11). Satanisme wordt vaker geassocieerd met een houding van zelfverheerlijking, terwijl de meeste vormen van hekserij worden gekenmerkt door een zeker gemeenschapsgevoel. Verder verschillen satanisme en hekserij ook enigszins wat betreft hun visie op de natuur en de mensheid. Zoals de onderzoekers Shelley Rabinovitch en James Lewis zeggen: “Door de neo-heidenen wordt de natuur gezien als ergens op een schaal van goedaardig naar openlijk positief, zo niet ronduit vriendelijk voor de mensheid. Het ideaal in de meeste neo-heidenen is om als één te worden met de natuurlijke wereld, om in harmonie met de natuur te leven. …. Daarentegen zien neo-satanisten de natuurlijke wereld als iets dat ergens tussen goedaardig en openlijk vijandig tegenover de mens staat” (12). Maar in feite komen beide, hekserij en satanisme, voort uit dezelfde bron: satan, die veel verschillende pijlen op zijn boog heeft. Opmerkelijk is dat terwijl satanisme het bestaan van satan erkent (uiteraard), wordt door de hekserij het bestaan van satan ontkend. Dit geeft al aan dat ook hekserij een misleiding door satan is en dat degenen die zich ermee inlaten, misleid worden.
10. Hekserij is geen christendom
Sommige heksen suggereren dat hekserij in overeenstemming kan zijn met of samen kan gaan met het christendom (13, 13a), maar vrijwel iedereen beseft dat hekserij niet in overeenstemming is met het christelijk geloof. Toch moeten we alert blijven en ons niet laten misleiden.
Iedereen beseft dat hekserij niet in overeenstemming is met het christelijk geloof.
Ten eerste wil ik benadrukken dat men er voorzichtig mee moet zijn om te denken dat verschillende subtiele aspecten van de praktijk van hekserij niet iemands eigen christelijke kijk op de wereld zouden kunnen beïnvloeden op een manier die onverenigbaar is met het christelijk geloof. Wat ik bedoel, is erop te wijzen hoe gemakkelijk het voor christenen kan zijn om te denken dat bepaalde praktijken, die karakteristiek zijn voor het occulte in het algemeen of hekserij in het bijzonder, voldoende neutraal zijn om veilig eraan mee te kunnen doen. Helaas zien sommige argeloze christenen geen probleem in het experimenteren met seances of tarotkaarten, maar zij realiseren zich niet dat hun eigen visie op de aard van de werkelijkheid kan worden uitgehold, om niet te spreken van het gevaar van het tegenkomen van demonische activiteiten. Zelfs als deze praktijken ‘werken’, is pragmatisme geen criterium voor de waarheid (Jer.44: 17-18).
Een tweede reden om erop te wijzen dat hekserij niet gelijk is aan het christelijk geloof, is om te proberen precies aan te geven waar de hekserij en het christendom qua wereldbeeld enigszins vergelijkbaar zijn en waar contrasterend. Voordat ik die contrasterende gebieden ga schetsen (waar de bloem en de ricine verschillend zijn) wil ik die gebieden noemen waar de heksen en christenen een gemeenschappelijke zorg zouden kunnen delen.
11. Hekserij en christelijk geloof: gemeenschappelijke aandachtspunten
Ten eerste, vanwege hun visie op de aard van de wereld, hebben heksen vaak aandacht voor milieuproblemen. De moderne heks is meer georiënteerd op witte magie, spiritualiteit. Ze gebruiken ook woorden als duurzaamheid, liefde, energie, verdraagzaamheid en milieu, en voelen zich één met de natuur. Ook al zijn de motivaties van heksen en christenen sterk uiteenlopend (heksen zijn milieubewust vanwege hun standpunt dat de aarde heilig is, terwijl christenen milieubewust behoren te zijn als een zaak van rentmeesterschap over de schepping en verantwoording tegenover God), toch kunnen christenen met wicca’s instemmen dat er een plicht is om verantwoordelijk voor het milieu te zijn. Hoe die verantwoordelijkheid voor het milieu zich vertaalt in de politiek en in individuele acties, kan variëren al naar gelang de politieke en persoonlijke verscheidenheid; niettemin zijn we het er hopelijk allemaal over eens dat er een verantwoordelijkheid is voor het milieu dat ieder van ons aangaat.
Ten tweede, heksen hebben de neiging een gewetensvol besef van mondiale problemen te hebben. Nogmaals, hoe deze problemen precies vertaald worden naar de politiek en individuele acties zal variëren met de politieke en persoonlijke verscheidenheid, maar onze gemeenschappelijke belangen komen voort uit het feit dat we allemaal mensen zijn die op dezelfde planeet wonen.
Heksen hebben de neiging om welwillend te staan tegenover hun medemensen.
Ten derde, heksen hebben de neiging om welwillend te staan tegenover hun medemensen. Ze bedoelen het meestal goed. Het stereotype beeld van de heksen dat het alleen maar mensen zijn met duistere bedoelingen, het uiten van toverspreuken van zwarte magie, moet worden losgelaten. Als christenen kunnen we delen in hun zorg voor het welzijn van anderen, hoewel wij het uiteraard niet eens zullen zijn over wat nu precies dat welzijn bepaalt.
12. Hekserij en het christelijk geloof: onverzoenlijk ten aanzien van wat uiteindelijk telt
Onze wens om een goede verstandhouding te hebben met mensen om ons heen, ook met hen die hekserij omarmen als een manier om hun eigen spiritualiteit uit te drukken, moet ons echter niet ervan weerhouden om in te zien dat, als het gaat om wat uiteindelijk telt, hekserij en het christelijk geloof (maar niet: heksen en christenen) (14) onverzoenlijke vijanden zijn. Wat uiteindelijk telt is de objectieve waarheid over wie God is, wie wij als mensen zijn, en hoe we met elkaar omgaan.
Het christelijk geloof is monotheïstisch. Het christelijk geloof stelt dat er een God is en dat niemand van ons is zoals Hij. Hekserij beweert het tegenovergestelde: “Wij zijn van de aard van de goden, en een volledig ‘bewuste’ man of vrouw is een kanaal voor die goddelijkheid, een manifestatie van god of godin” (15). Adler citeert met instemming de historicus James Breasted die zei: “Monotheïsme is het imperialisme in de religie” (16). In tegenstelling tot het strikte monotheïsme van het christendom, vergoddelijkt hekserij niet alleen zichzelf, maar blijkt het ook de heidense god en godin te vereren (17). (Opm.: kennelijk worden die niet als transcendent gezien, anders zou het in tegenspraak zijn met het eerder genoemde gegeven dat hekserij het naturalisme aanhangt).
Het christelijk geloof is exclusivistisch. Denk aan de woorden van Jezus in Joh.14: 6: “Ik ben de weg, de waarheid en het leven. Niemand komt tot de Vader dan door Mij”. Zet dat tegenover wat Adler verkondigt: “Het geloof dat er één woord, één waarheid, één weg naar het licht is, maakt het gemakkelijk om ideeën, instellingen en mensen te vernietigen … uw eigen spirituele pad hoeft niet per se de mijne te zijn” (18). (Opm.: op zich is het mogelijk dat tegengestelde opvattingen naast elkaar bestaan)
Het christelijk geloof is theocratisch. Meestal geeft het daaraan gekoppelde begrip autoritair negatieve associaties, maar als autoritair betekent “het (h)erkennen van autoriteit” dan doet het christendom dat zeker. Niet alleen heeft God Zichzelf openbaard door de schepping die Hij heeft gemaakt (zie bijvoorbeeld Ps.19:1 en Rom.1:20), maar heeft Hij Zichzelf uiteindelijk ook volledig geopenbaard door Jezus Christus en de Bijbel. In tegenstelling daarmee zegt Frew: “Om aan een traditionele tekst zo’n autoriteit toe te kennen, zou betekenen te zeggen dat dit het is, de waarheid voor alle tijden. Maar we zijn een natuur-religie, en een fundamentele waarheid van de natuur is dat alles verandert” (19). Alles wordt dus relatief gezien. Christenen echter erkennen het gezag van Gods Woord in zulke zaken, en dus moeten we het feit onder ogen zien, dat de Bijbel ondubbelzinnig de praktijk van de hekserij, samen met alle vormen van het occulte, veroordeelt (zie Deut.18: 10-12; Hand. 13: 6-11; 16: 16-18; Gal. 5: 19-21).
Het christelijk geloof erkent ieders behoefte, ja noodzaak! aan redding. De belangrijkste boodschap die wij moeten geven aan de wereld, is het evangelie van Jezus Christus. Zonder het offer van Christus om onze zonden weg te wassen en ons te verzoenen met onze Maker, is er geen hoop voor de wereld. Hekserij leert dat het onze bestemming is om terug te keren naar deze wereld door middel van reïncarnatie. Cunningham geeft als commentaar: “Hoewel reïncarnatie geen exclusief wicca-concept is, wordt het graag omarmd door de meeste wicca’s omdat het een antwoord zou bieden op vele vragen over het dagelijks leven en verklaringen voor meer mystieke fenomenen zoals overlijden, geboorte en karma” (20). Frew verklaart: “Omdat velen van ons in reïncarnatie geloven, proberen we niet om aan het wiel van wedergeboorte te ontsnappen. We kunnen ons niets mooiers voorstellen dan om terug te komen naar deze overvloedige en prachtige aarde” (21). In tegenstelling tot deze geestelijk fatale illusie, waarschuwt de Bijbel: “En zoals het de mensen beschikt is, eenmaal te sterven en daarna het oordeel (Hebr. 9:27 NBG).
Het christelijk geloof put uit een andere bron. Christenen leggen in het gebed hun vragen en problemen aan God en Jezus voor. In tegenstelling tot bijv. magie waar sprake is van het manipuleren van het bovennatuurlijke, gaat het bij gebed niet om manipulatie of afdwingen. Christenen stellen hun vertrouwen op God, die Liefde is (1 Joh. 4: 8,16) en het beste met de mens voor heeft, en erkennen hun afhankelijkheid aan God. Leven zonder God is geen waarachtig leven en ook geen eeuwig leven. De Bijbel zegt namelijk: “Dit nu is het eeuwige leven, dat zij U kennen, de enige waarachtige God, en Jezus Christus, die Gij gezonden hebt” (Joh. 17:3).
Christenen stellen hun vertrouwen op God, die Liefde is en erkennen hun afhankelijkheid van Hem.
Ook al is de mens verantwoordelijk voor zijn handel en wandel, hij is niet zelf de baas, zoals heksen denken, maar God. En God wil niet dat de mens andere goden aanbidt (o.a. Ex. 20:3; Deut, 17:3), zoals heksen helaas doen. Zij weten niet dat hun godin en god in werkelijkheid misleidende demonen uit het rijk van satan zijn. Dit blijkt onder andere uit getuigenissen van ex-heksen, die tot geloof in Jezus Christus kwamen en ontdekten dat de ‘godin’ met wie zijn geestelijk contact hadden, een kwaadaardig wezen bleek te zijn (22). Ook al bedoelen heksen het goed, uit het feit dat heksen zich bezighouden met occulte zaken als paranormale begaafdheden, astrologie, mediums geeft aan dat zij putten uit krachten uit het rijk der duisternis, dus het rijk van satan (o.a. Deut. 18:10b en 11).
13. Wat moeten we doen?
Tactieken en strategieën kunnen variëren, afhankelijk van de concrete taak – of het nu apologetiek, evangelisatie of discipelschap is – maar de (evangelisatie)opdracht verandert nooit, ongeacht wie ons publiek is. Het betaamt ons als christenen om onze effectiviteit in het bereiken van de verlorenen te maximaliseren door te worden geïnformeerd over de overtuigingen en praktijken van anderen, terwijl we ook aandacht hebben voor de verschillen tussen de verschillende wereldbeschouwingen en ons eigen christelijke geloof. Dit geldt niet minder voor heksen dan voor iemand anders die mogelijk vlakbij ons woont. Daarom kan het heel nuttig zijn om wat over moderne hekserij te weten, teneinde hen beter te kunnen begrijpen zodat we weten hoe we hen het heerlijke evangelie, dat werkelijk vrij en gelukkig maakt, kunnen vertellen.
Auteur: Richard G. Howe; Vertaling en bewerking: Piet Guijt. Dit artikel verscheen voor het eerst in het Christian Research Journal, volume 28, nummer 1 (2005).
Literatuur
1. Het Parlement van de Wereldgodsdiensten, http://www.cpwr.org/2004Parliament/welcome/index.htm.
2. Donald H. Frew,Pagans in Interfaith Dialogue: New Faiths, New Challenges(Heidenen in interreligieuze dialoog: nieuwe geloven, nieuwe uitdagingen), CoGWeb, http://www.cog.org/pwr/don.htm (link verlopen). Over de betekenis van de aanwezigheid van de heidense hekserij op de conferentie zei Frew: “Het 2004Parlement … bevestigt onze positie als een gevestigde religie op het wereldtoneel.” (Donald Frew, e-mail interview met de auteur, 31 oktober 2004.)
3. Brooks Alexander, Witchcraft Goes Mainstream: Uncovering Its Alarming Impact on You and Your Family (Hekserij Goes Mainstream: openbaar maken van haar verontrustende effect op u en uw gezin) (Eugene, OR: Harvest House Publishers, 2004), 23.
4. De vraag naar de oorsprong en de geschiedenis van de moderne hekserij is ingewikkeld. Volgens sommige onderzoekers is Gerald Gardner (1884-1964) bijna in zijn eentje verantwoordelijk voor het moderne fenomeen dat we nu kennen als hekserij. Over de vraag of Gardner de religie bedacht of herontdekt heeft, is men het niet eens. Voor discussies over deze kwestie, zie het werk van Brooks Alexander aangehaald in eindnoot 3; Ronald Hutton, Triumph of the Moon: A History of Modern Pagan Wichcraft (Oxford: Oxford University Press, 1999); Jenny Gibbons, Recent Developments in the Study of The Great European Witch Hunt, CoGWeb, http: //www.cog/org/witch_hunt.html. Voor een reactie op eerdere versies van de argumenten van Hutton, zie D. H. Frew, Methodological Flaws in Recent Studies of Historical and Modern Witchcraft, Ethnologies 1 (1998): 33-65. Voor repliek van Hutton aan Frew, zie Ronald Hutton, Paganism and Polemic: The Debate over the Origins of Modern Pagan Witchcraft, Folklore (april 2000), https://www.jstor.org/stable/1260981
Ik ben het eens met de conclusie van Alexander: “Er is geen sprake van het doorgeven van welke traditie dan ook door middeleeuwse heksen aan wie dan ook in onze eigen tijd. Er is geen aanwijsbare continuïteit tussen de hekserij van de Middeleeuwen en de moderne religieuze beweging die dezelfde naam draagt” (Alexander, Witchcraft Goes Mainstream, 127). Maar dit wil echter niet per se zeggen dat er geen continuïteit tussen een aantal concepten van de moderne hekserij en oude religies. Zoals Donald Frew opmerkt: “Er is sprake van oude elementen in veel van de belangrijkste theologische concepten en daaraan gekoppelde liturgische praktijken, en … er is een traceerbaar pad van overdracht uit de klassieke oudheid tot in moderne bewegingen, maar … dit is niet hetzelfde als een continue praktiserende groep” (Donald Frew, e-mail interview met de auteur, 31 oktober 2004).
5. http://www.catharinaweb.nl/wicca/wicca-godin-god.htm
5a. Daniëlle Pasma, Natuurreligies: de Wilde Wijsheid terug in ons leven, http://werkgroepdenieuwemens.nl/lezing?id=16.6. Scott Cunningham, The Truth about Witchcraft Today (St. Paul, MN: Llewellyn Publications, 1988), 17.
7. Margot Adler, Drawing Down the Moon: Witches, Druids, Goddess-Worshippers, and Other Pagans in America Today, rev. en exp. ed. (Boston: Beacon Press, 1986), ix.
8. Starhawk, The Spiral Dance: A Rebirth of the Ancient Religion of the Great Goddess (San Francisco: Harper en Row Publishers, 1979), 14.
9. Frew.
10. Adler, ix.
11. Janet en Stewart Farrar, A Witches Bible Compleat: Principles, Rituals and Beliefs of Modern Witchcraft, rev. ed. (New York: Magickal Childe, 1987), 2: 135.
12. Shelley Rabinovitch en James Lewis, The Encyclopedia of Modern Witchcraft and Neo-Paganism (New York: Citadel Press, 2002), s.v. Neo-Satanism Compared and Contrasted with Neo-Paganism, 185-86. (de cursieve woorden in het origineel).
13. Zie, bijvoorbeeld, Gavin Frost en Yvonne Frost, de magische kracht van Witchcraft (West Nyack, NY: Parker Publishing, 1976), 130.
13a. Over Susan – Hekserij (http://www.susansmit.nl/hekserij), en Interview met Susan Smit, heks https://www.trendystyle.net/interview-met-susan-smit-schrijver-heks/
14. De overtuigingen van het christendom en hekserij sluiten elkaar uit, maar christenen zijn geroepen om alle mensen lief te hebben en als hun ware vijand te beschouwen de kwade geestelijke kracht die achter de wereld van de anti-christelijke overtuigingen werkzaam is (Ef.6:12; Matt. 5: 43-47).
15. Farrar, 2:33.
16. Adler, vii.
17. De nadruk op de god en de godin komt voort uit het wereldbeeld van de hekserij over de in de werkelijkheid voorkomende interactie van tegenstellingen die balans zoeken. Janet en Stewart Farrar verklaren: “Alle activiteiten, alle manifestaties ontstaan [sic] uit (en is ondenkbaar zonder) de interactie van koppels en complementaire tegengestelden” (A Witches Bible Compleat, 2: 107).
18. Adler, viii.
19. Frew.
20. Cunningham, 65.
21. Frew.
22. O.a. Joyce Foekema (https://www.youtube.com/watch?v=tfB-a0zm0Qs) en André Mik (https://www.youtube.com/watch?v=urZBB1HBNMg)
