1. Inleiding
Vreugde is het ultieme wapen in de strijd om herstel van gezondheid en relaties. Zij is een belangrijk onderdeel van genezings- en bevrijdingsprocessen. Matigheid in een verslaving, die met geweld afgedwongen wordt, is geen echte matigheid. Iedereen die jaren aan het herstel van de gevolgen van misbruik of aan genezing van verslavingen werkt, weet dat. Er is helemaal niets aantrekkelijks in een herstel dat gekarakteriseerd wordt door ongeduld, woede, wrok, depressie en frustratie. In verslavingen zijn we geneigd in onze eigen fantasiewereld te geloven, en met al die onprettige gevoelens is onze vriendenkring beperkt.
Daarentegen is er iets heel aantrekkelijks en levengevends aan herstel dat gekenmerkt wordt door vreugde, rust en een kwaliteit van leven, dat veel verder gaat dan de afwezigheid van verslavingen. Dat is een herstel dat aanstekelijk werkt!
2. Vreugdevolle relaties
Wat is vreugde, en waarom is het zo belangrijk voor herstel? Jezus zegt in Joh.15: 11: “Dit heb Ik tot u gesproken, opdat Mijn blijdschap in u zij en uw blijdschap vervuld wordt”. In het oude testament staat in het boek van Nehemia: “Bedrijft geen rouw…, want de vreugde des Heren is je kracht” (Nehemia 8:10). God weet dat we die soort kracht nodig hebben, die alleen door vreugde gegeven kan worden, en Hij is bijzonder bereid ons te helpen, om de volle omvang van die vreugde te ervaren. Deze vreugde is een fundament in ons leven en nodig voor ons herstel. Voor ons brein betekent vreugde dat iemand echt blij is om bij ons te zijn.
Het werk van dr. Allan Schore laat zien dat het brein duidelijk leert de dopamine te reguleren door directe interacties met anderen. Volgens dr. Schore wordt vreugde primair gecommuniceerd, non-verbaal, door elkaar aan te kijken. Zijn werk zegt dat de hersenen van baby’s en kleuters leren de dopamine te regelen door een herhaaldelijk oog-tot-oog contact tussen hen en hun directe verzorgers. Als deze interacties vreugdevol zijn, ontwikkelt het brein een grote capaciteit voor vreugde en daardoor een effectieve dopamine-regulatie. Dat betekent dat we in staat zijn een steeds grotere capaciteit van vreugde, blijdschap en plezier in ‘leven-gevende’ relaties met anderen te ervaren. Interessant genoeg behoudt het vreugdecentrum van de menselijke hersenen deze biochemie gedurende ons gehele leven. Praktisch gezien betekent het dat het brein door vreugdevolle interacties met anderen leert de dopamine te reguleren, ongeacht hoe oud we zijn.
3. Wat heeft dit te maken met herstel?
Alles!! Zoals u misschien weet is dopamine een vreugde-producerende neurotransmitter die het belonings-/vreugdecentrum van het brein, genaamd de nucleus accumbens, stimuleert. Als verslavingen in allerlei vormen en verslavende gedragingen zich ontwikkelen, gaan ze deze belonings- en vreugde-processen overheersen. In sommige gevallen is de regulatie van de dopamine zo ontregeld bij verslavingen, dat het vermogen van het brein om vreugde te ervaren naast het verslavingsgedrag bijna onmogelijk is. Het gebrek aan vermogen om vreugde en plezier te ervaren, én het heftige verlangen naar het verslavend gedrag veroorzaken de ontregeling in het belonings-/vreugde-circuit van het brein en vormen de essentie van een verslaving. Het probleem wordt nog verergerd door niet-opgeloste trauma’s in ons leven. Sommige onderzoekers beweren dat de ervaring van trauma’s in de eerste jaren van ons leven de ontwikkeling van de dopaminereceptoren benadelen. Dat betekent dat degenen onder ons die onopgeloste trauma’s hebben ervaren, gedoemd zijn op een inadequate manier hun dopaminespiegels te reguleren en daardoor eerder vatbaar zijn voor verslavingen.
Een vreugdevolle omgeving is een absolute voorwaarde om te groeien en te herstellen.
Een goed herstel betekent dus dat het brein moet leren, of misschien opnieuw moet leren, dopamine te regelen, onafhankelijk van de verslaving. Dit is van vitaal belang voor ons gevoelsleven. Het heeft geen zin om te proberen heftige verlangens te verminderen, om zo weer op een ‘normaal’ niveau van vreugdebeleving te komen. Omdat verslavingen de belonings- en vreugdecentra van ons brein gevangen nemen (kapen), is het net zoals bij een vliegtuigkaping: eerst moeten de kapers gearresteerd worden en uit het vliegtuig gezet worden. Dat is een belangrijk deel van herstel van onze levens na de ravage van een verslaving.
4. Herstel van relaties en vreugde
Een vreugdevolle omgeving is een absolute voorwaarde om te groeien en te herstellen. En aangezien onze hersenen de mogelijkheid behouden om vreugde te verzamelen tijdens het leven, ben je nooit te oud om te beginnen. Dit is van grote betekenis voor herstel vanuit verslavingen en trauma’s. Er is niets beter dan de hulp van een herstelgroep te ervaren en te ontdekken dat het een groep mensen is die blij zijn om bij je te zijn, ongeacht hoe slecht jouw week was. Voor jouw brein voelt dit aan als een ‘koele dronk’ na een lange tocht door de woestijn! Als iemand blij is ons te zien, wordt het vreugdecentrum in ons brein geactiveerd en licht het op in een scan als een kerstboom. Sneller dan we denken, binnen 40 milliseconden, reageert ons brein al door dopamine vrij te geven, zelfs voordat we tijd hebben er over na te denken, gewoon als respons op het zien van het gezicht van iemand die blij is bij ons te zijn.
Alleen echte ‘ik ben blij bij je te zijn’ glimlachen creëren vreugde en triggeren de vrijlating van dopamine.
De dopamine laat ons lachen wat op zijn beurt weer de trigger is voor het vrijgeven van dopamine in het brein van de persoon die bij ons is. Voor lange tijd delen we zo die vriendschap en hebben onze eigen privé ‘dopamineparty’. Ons brein gaat ontdekken dat relaties met anderen, die blij zijn bij ons te zijn, erg wenselijk zijn. Door die voortdurende ervaringen van dergelijke relaties, wordt ons brein letterlijk opnieuw geprogrammeerd tot een betere afgifte van dopamine. Dit soort interacties van ‘blij bij je te zijn’ zijn het vreugdevolle bevrijdingssysteem dat ons brein nodig heeft om te genezen en te trainen voor herstel. Dit heeft verregaande consequenties voor werkers in de hulpverlening. Het brein van ieder waar we mee te maken hebben weet binnen 40 milliseconden of we echt blij zijn bij iemand te zijn of niet! Sociale glimlachen misleiden het vreugdecentrum van het brein niet (daar trapt het niet in), alleen echte ‘ik ben blij bij je te zijn’ glimlachen creëren vreugde en triggeren de vrijlating van dopamine. De vreugde in ons gezicht gaat vóór ons uit en opent een persoon voor onze boodschap, zelfs vóór we één woord gezegd hebben. Vreugde is een cruciale voorwaarde die onze boodschap naar anderen ondersteunt.
5. ‘Opzettelijke’ vreugde’
Als herhaalde interacties van anderen ‘die blij zijn bij ons te zijn’ zo goed is voor ons brein in herstel, wat zou er dan gebeuren als we het bouwen en ontwikkelen van vreugdevolle relaties een opzettelijk deel van onze herstelprogramma’s zouden maken? Stel dat onze herstelprogramma’s er niet alleen op gericht zijn om zo maar samen te zijn, maar juist die dingen te doen, die het brein helpen om te groeien in emotionele capaciteit, en daardoor een effectievere dopamine-regulatie bewerkstelligen. Goede verhalen vertellen helpt ook om vreugde te bouwen. Verhalen over verschrikkelijke dingen die gebeurd zijn, helpen niet echt om vreugde te verzamelen. Maar verhalen over mensen, plaatsen, gebeurtenissen en tijden die vreugdevol waren, kunnen blijdschap produceren.
Verbinding met God kan ook heel vreugdevol zijn, want Hij is altijd blij bij ons te zijn!
Verbinding met God kan ook heel vreugdevol zijn, want Hij is altijd blij bij ons te zijn! Om tijd te nemen met God en ons met Hem verbonden te weten, en bewust te zijn van Zijn aanwezigheid in ons leven, kan ook helpen vreugde te ontwikkelen. Vreugdevolle relaties zijn het fundament tot een succesvol herstel op lange termijn. Een nieuw begin in het onderzoek en de ontwikkeling van herstel leiden tot steeds meer ‘gereedschappen’ die we nodig hebben om tot herstel en genezing in ons leven te komen. Herstel kan op een vreugdevolle wijze besmettelijk zijn! Elkaar bevestigen betekent niet altijd ‘lief en zacht’ zijn voor elkaar, zie bijv. Spr. 27:5. Heel belangrijk is dat te doen op een oprechte manier en vanuit een juiste motivatie (niet om iemand te oordelen, maar om te leren relaties te repareren).
In Rom.15:13 kunnen we lezen: “De God nu der hope vervulle u met louter vreugde en vrede in uw geloof, om overvloedig te zijn in de hoop, door de kracht van de Heilige Geest”. In Fil. 1:18-19 en Fil. 4: 10-19 zien we dat Paulus ook in moeilijke situaties zich verblijdde in de warme belangstelling en liefde van anderen. Vergelijk dit met Jes. 62:4 en Psalm 147:11-12 waar staat dat God zich in ons verheugt!
Auteur: Ed Khouri ~ Hij is senior therapeut en mede-ontwikkelaar van ’Thriving: Recover Your Life’ Support Groups. Hij is directeur en mede-oprichter van ‘Equipping Hearts for the Harvest’ ~ Boek: 5016 Longfield St., Claremont, NC 28610. 828-4359-4470. Vertaling ~ Gerard Feller
